Lozan Barış Antlaşması nedir ve önemi nedir? Lozan Barış Antlaşması’nın maddeleri

Lozan Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde dönüm noktası oldu; Kurtuluş Savaşı’nın ardından yeni devletin bağımsızlığını ve sınırlarını uluslararası arenada kesin olarak kabul ettiren bu antlaşma, hem hukuki hem de siyasi anlamda büyük önem taşıyor. İsmet Paşa’nın “Bütün medeni milletler gibi hürriyet ve istiklal istiyoruz” sözleriyle özetlenen bu tarihi anlaşma ne zaman imzalandı?

LOZAN ANTLAŞMASI NEDİR?

Lozan Antlaşması, 1. Dünya Savaşı’ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılması ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde imzalanan en önemli uluslararası antlaşmadır. 24 Temmuz 1923 tarihinde İsviçre’nin Lozan şehrinde imzalanan bu antlaşma, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ile savaş sonrası kurulan çeşitli devletler arasında yapılmıştır. Lozan, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası alanda bağımsızlığını tescilleyen, Sevr Antlaşması’nın iptal edilmesini sağlayan ve yeni Türkiye’nin sınırlarını belirleyen belge olmuştur.

LOZAN ANTLAŞMASI’NIN TARİHSEL ARKA PLANI

Birinci Dünya Savaşı sonunda Osmanlı Devleti yenilmiş, galip devletler (İtilaf Devletleri) Osmanlı topraklarının paylaşımı için çeşitli antlaşmalar hazırlamıştı. Bunların en önemlisi 10 Ağustos 1920’de imzalanan Sevr Antlaşmasıydı. Sevr, Osmanlı’yı adeta parçalara bölüyor, Anadolu’nun büyük bir bölümünü Yunanistan’a veriyor, Kürtler ve Ermeniler için ayrı devletler kurulmasını öngörüyordu. Ancak bu antlaşma TBMM tarafından kabul edilmedi, Anadolu’daki milli mücadele ve Kurtuluş Savaşı’nın başarısıyla Sevr uygulanamadı.
1922’de Mudanya Ateşkes Antlaşması ile savaşı fiilen sona erdiren TBMM, İtilaf Devletleri tarafından Lozan Barış Konferansı’na çağrıldı. Bu konferans, Sevr Antlaşması’nın yerini alacak yeni bir barış ve sınır düzenlemesi yapmak üzere toplandı.

LOZAN ANTLAŞMASI KİMLER TARAFINDAN İMZALANDI?

Lozan’da Türkiye’yi temsil eden heyet başında İsmet İnönü (İsmet Paşa) bulunuyordu. Heyette Sağlık Bakanı Dr. Rıza Nur ve eski İktisat Bakanı Hasan Bey de yer aldı. Lozan’da diğer imzacılar arasında Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya ve Bulgaristan gibi ülkeler vardı.
Türkiye adına antlaşmayı imzalayan baş temsilci İsmet Paşa’dır.

LOZAN ANTLAŞMASI’NIN MADDELERİ VE İÇERİĞİ

Lozan Antlaşması toplamda 143 maddeyi içeren, dört ana bölümden oluşan kapsamlı bir belgedir. Başlıca önemli maddeleri ve kararları şunlardır:

1. Sınırların Belirlenmesi
Türkiye-Suriye Sınırı: 1921 yılında Fransa ile imzalanan Ankara Antlaşması’nda belirlenen sınırlar kabul edildi.
Türkiye-Irak Sınırı: Musul meselesi çözülemedi; 1926’da Musul İngiltere mandası altındaki Irak’a bırakıldı.
Türkiye-SSCB Sınırı: 1921 Moskova ve Kars Antlaşmaları’nda çizilen sınırlar esas alındı.
Türkiye-İran Sınırı: 1639’da Kasr-ı Şirin Antlaşmasıyla belirlenen sınırda değişiklik yapılmadı.
Türkiye-Yunanistan Sınırı: Meriç Nehri sınır kabul edildi, Karaağaç ise savaş tazminatı olarak Türkiye’ye bırakıldı.
Türkiye-Bulgaristan Sınırı: 1913 İstanbul ve 1919 Nöyyi Antlaşmaları doğrultusunda kaldı.

2. Adalar ve Boğazlar
Bozcaada, Gökçeada ve Tavşan Adası Türkiye’ye bırakıldı.
On İki Ada, Meis ve Rodos İtalya’ya; Kıbrıs İngiltere’ye; diğer adalar Yunanistan’a bırakıldı.
Boğazların yönetimi, Milletler Cemiyeti’nin garantisi altında uluslararası bir komisyona bırakıldı. (1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Türkiye tam denetimi sağladı.)

3. Kapitülasyonların Kaldırılması
Osmanlı döneminden kalan tüm kapitülasyonlar kaldırıldı. Türkiye’nin ekonomik bağımsızlığı sağlandı.

4. Azınlık Hakları ve Mübadele
Türkiye’deki tüm azınlıklar Türk vatandaşı kabul edildi.
Gümülcine ve Selanik’teki Türkler ile İstanbul, Bozcaada ve Gökçeada’daki Rumlar hariç olmak üzere Rumlar ve Türkler arasında nüfus mübadelesi yapılması kararlaştırıldı.

5. Savaş Tazminatları
I. Dünya Savaşı’nın galipleri, Türkiye’den herhangi bir tazminat talep etmeyeceklerdir.
Yunanistan savaş tazminatı olarak sadece Karaağaç’ı Türkiye’ye vermiştir.

6. Osmanlı Borçları
Osmanlı’nın dış borçları, Osmanlı’dan ayrılan devletlerin gelirlerine göre paylaştırıldı.
Türkiye’ye düşen borç taksitler halinde Fransız frangı olarak ödenecek.

7. Yabancı Okullar ve Patrikhane
Yabancı okullar Türkiye’nin eğitim politikalarına uygun şekilde faaliyet gösterecek.
Fener Rum Patrikhanesi, dini işleri yerine getirmek koşuluyla İstanbul’da kalmaya devam edecek.

8. Kıbrıs
Kıbrıs’ın İngiltere egemenliğinde olduğu kabul edildi.

LOZAN ANTLAŞMASI’NIN ÖNEMİ VE SONUÇLARI

Bağımsız Türkiye’nin Uluslararası Tanınması: Lozan, yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası hukuktaki varlığını ve sınırlarını tescil eden en önemli belgedir. Türkiye’nin tam bağımsızlığı onaylanmıştır.
Sevr Antlaşması’nın İptali: Sevr’in dayattığı ağır şartlar ortadan kalkmış, Anadolu’daki milli mücadele başarıyla taçlanmıştır.
Misak-ı Milli Hedeflerinin Çoğu Gerçekleşmiştir: Sınırlar büyük oranda Misak-ı Milli sınırlarıyla uyumludur.
Kapitülasyonların Sonu: Türkiye ekonomik ve siyasi bağımsızlığını kazanmıştır.
Azınlıklar ve Nüfus Mübadesi: Hem Türkiye hem Yunanistan tarafındaki etnik ve dini azınlıkların durumu düzenlenmiş, mübadele ile gerginlikler azaltılmaya çalışılmıştır.
Boğazlar Sorunu Çözülmüş, Ancak Tam Denetim Beklenmiş: Boğazların uluslararası denetim altında olması, 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile tamamen Türkiye’ye geçmiştir.
Yeni Türkiye’nin Siyasi ve Diplomatik Gücü: Antlaşma, Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü’nün ulusal mücadele ile kurdukları Türkiye’nin diplomatik zaferidir.