Şeyh Said kimdir? Şeyh Said neden asıldı?

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’nin sosyal medya platformu X üzerinden yapmış olduğu bir paylaşım nedeniyle Şeyh Said ülke gündemine yerleşti. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi yapmış olduğu paylaşımda, Diyarbakır’da yapımına başlanmış olan çevre yoluna Şeyh Sait Bulvarı ismini vereceklerini açıkladı. Peki tepkilere neden olan Şeyh Said kimdir? Şeyh Said neden asıldı? İşte detaylar…

Şeyh Said (Şeyh Said Palevi, Şeyh Said Pirani, Şeyh Muhammed Said Nakşibendi, Şeyh Said Efendi), 1865 yılında Palu, Elazığ'da doğmuş ve 29 Haziran 1925 tarihinde Diyarbakır'da hayatını kaybetmiştir. Seyyid bir aileye mensup olan Şeyh Said, Zaza asıllı Nakşibendi şeyhi ve Kürt lideridir. Aynı zamanda müderris, mutasavvıf, müfessir ve muhaddis olarak bilinir.

Şeyh Said, Palu, Elazığ, Diyarbakır ve Muş gibi şehirlerde eğitim almıştır. Babasının vefatının ardından Nakşibendi Tarikatı postnişini (lideri) olmuştur. I. Dünya Savaşı sırasında Rus İmparatorluğu'nun Doğu Anadolu Bölgesi'ne ilerlemesi nedeniyle Piran'a taşınmak zorunda kalmıştır. Savaştan sonra ise Hınıs Kolhisar'a yerleşmiştir.

Şeyh Said, Cumhuriyet'in ilanına ve laik düzene karşı çıkan bir tutum sergilemiş, şeriatın yeniden uygulanmasını savunarak dönemin hükümetine karşı silahlı bir isyan girişiminde bulunmuştur. Bu isyanın lideri olarak 1925 yılında yargılanmış ve idam edilmiştir.

ŞEYH SAİD İSYANI NEDİR?

Birinci Meclis'in Bitlis milletvekili Yusuf Ziya tarafından gizli Kürt İstiklal Komitesi ("Azadi" örgütü) üyesi yapılan Şeyh Said, 1924 yılında tutuklanan Yusuf Ziya'nın ifadesinde adı geçince, Diyarbakır'da Şark İstiklal Mahkemesi'ne ifade vermeye çağrıldı. Ancak, yaşlı ve hasta olduğu gerekçesiyle ifadeye gitmeyen Şeyh Said'in ifadesi Hınıs'ta alındı. Bu süreçte, Şeyh Said bölgede dolaşarak Cumhuriyet'e ve Mustafa Kemal'e karşı propaganda yapmaya başladı. Dini duyguları kullanarak, çıkarılan yasaların İslam'a aykırı olduğunu iddia etti ve halkı ayaklanmaya teşvik etti.

Şeyh Said'in örgütlediği isyan hareketi, planlanandan önce başladı. İsyana destek verenler arasında Cumhuriyet ve devrimlere karşı olanlar yer alıyordu. Ayaklanma, 13 Şubat 1925 tarihinde Piran'da yaşanan çatışma sonucunda patlak verdi. Şeyh Said'in bacanağı Kasım Bey tarafından ihbar edilmesi ve çıkan çatışma, isyanın erken başlamasına neden oldu.

Ayaklanma bastırıldıktan sonra Şeyh Said, Diyarbakır'da "Şark İstiklal Mahkemesi"nde yargılanarak idama mahkûm edildi ve 29 Haziran 1925 tarihinde Diyarbakır'da idam edildi. Şeyh Said'in isyanı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş yıllarındaki iç karışıklıklardan biri olarak tarihe geçmiştir.