Midyat tarihsel hakkını geri istiyor

ÖZKAN PEKÇALIŞKAN-ÖZEL HABER

Osmanlı Devleti’nin merkezileştirilmesi kapsamında Diyarbakır eyaletinin idari yapısında yapılan bir takım değişiklikler çerçevesinde Siirt ve Mardin sancaklarının feshedilmesi ve bunun yerine Midyat Kazasının İdare-i Merkez liva yapılmasına dair 19 Ağustos 1868’de alınan karar tarihte türlü sebepler yüzünden gerçekleştirilemedi. Cumhuriyet’in 100’üncü yılında 100 il 1000 ilçe projesinden bahsediliyor. Bu kapsamda da 19 ilçe yeni il yapılacağı söyleniyor. Eğer proje hayata geçerse 962 olan ilçe sayısı da 1000’e çıkartılacak. Bütün bunların ışığında bütün Midyatlılar, tarihten gelen haklı gerekçeler çerçevesinde bir arayış içerisinde. Midyat’ı il olması için STK’lar, belediye başkanı ve şehrin ileri gelenleri, siyasetçiler ve esnaf bu konuyu gündemde tutmaya devam ediyor. Midyat son zamanlarda turizmde yükselen bir yıldız. UNESCO geçici listesine aday bir kent konumundadır.

19 AĞUSTOS MİDYAT İÇİN NEDEN ÖNEMLİ

Bu kapsamda Midyat’ın il olması durumunu biz de Midyat sevdalısı bir uzmana sorduk. Aynı zamanda Midyat Kent Tarihi Gözlemcisi de olan Avukat A. Haluk Kurnaz, Midyat’ın il olması durumunu geçmişten günümüze bizlere güzel bir şekilde özetledi. Öncelikle 19 Ağustos 1868 yılının Osmanlı Devleti’nin idari yapılanmasında yeni bir dönemin yıldönümü olduğuna dikkat çeken Kurnaz, “Bu kapsamda Diyarbakır Sancağını bir kaç vilayete bölme durumu ortaya çıkmıştır. O kapsamda da daha önce Siirt ve Mardin merkez konumunda iken bunlar lağvediliyor. Lav edilen yerleşim yerleri liva merkezi yerine Midyat Liva merkezi yani il merkezi yapılıyor. Bu husus 154 yıl önceki hadisedir. Dolayısıyla Midyat’ın il olma durumu isteği yeni bir hadise değildir. Kökü tarihe dayalı kazanılmış tarihi hakkı var. Bu tarihi hakkını korumak için dönem dönem gündeme geliyor Midyat il olsun mu olmasın diye. Bugün de bu tarihi kararın yıl dönümüdür. 19 Ağustos Midyat tarihi açısından çok önemlidir” dedi.

MENDERES’İN ÖMRÜ YETMEDİ

Konunun tarihi yönlerini açıklamaya devam eden Kurnaz, 1950’lerden sonra konunun çeşitli vesilelerle Demokrat Parti’nin gündemine geldiğini belirterek konuşmasını şöyle sürdürdü: 11.Yasama Döneminde, “Midyat’tan ilk kez 1957 seçimlerinde Midyatlı (Mehmet Ali Arıkan) bir milletvekili parlamentoya giriyor. Onun gelmesi ile birlikte Midyat’ın Mardin siyaseti içindeki ağırlığı gittikçe artmaya başlıyor. Neredeyse Mardin milletvekillerinin yarısı Midyatlı oluyor ve her partinin ilk sıradaki adayı Midyatlı siyasetçilerden olmaya başlıyor. Adalet partisinden de milletvekilleri seçilmeye başlanınca konu Demokrat Parti Genel başkanı ve Başbakan Adnan Menderes’e intikal ettirilince Adnan Menderes bir çalışma yaptırıyor. Menderes idari yapılandırma ihtiyacı hissediliyor ve ne yapılabilir diyor. Siirt, Mardin ve Diyarbakır arasında coğrafi dağılış olarak ciddi bir boşluk olduğunu görüyor. Midyat ile Cizre arasında da aynı şekilde bir boşluk var. O da önce Batman’ı 1957’de ilçe yapıyor. Adnan Menderes döneminde 1960 darbesi olduğu için ömrü Midyat’ı il yapmaya yetmiyor. Batman’dan sonra sıra aslında Midyat’a gelmişti. O zamanlar Midyat İlçe başkanlığını yapan Seyfi Güneştan’ın da o dönemde Midyat’ın il yapılması için siyaset nezdinde etkin faaliyetleri vardır. Midyat o dönemde il olmak için potansiyele sahip olmasına rağmen 27 Mayıs 1960 darbesi nedeniyle maalesef il olamıyor.”

İKİ KEZ KANUN TEKLİFİ YAPILDI

Midyat’ın il olma hikâyesi farklı tarihlerdeki gündeme gelmeye devam etmiştir. İsmet İNÖNÜ’nün de 1935 yılında Midyat’a geldiğine değinen Kurnaz, o dönemde yaşanan olayları da şöyle özetledi: “İsmet İnönü, Midyat’tan Cizre’ye kadar olan alanın güvenlik açısında sıkıntılı olduğunu söylüyor. Bu bölgede haydutluk ve yağma olaylarının olduğunu bir idari teşkilat ve hükümet olmadığı için eşkıya, soyguncular ve kaçakların barınma yeri gibi görüldüğünü bu durumun giderilmesi içinde buraya bir güçlü hükümet merkezi teşkil etmek istiyor. 1937 yılında da bugün Şırnak iline bağlı İdil ilçesi kuruluyor. İsmet İnönü Ankara’ya döndükten sonra Bakanlar Kurulu’na bir rapor hazırlıyor. Bu rapor çerçevesinde 97Haziran 1937 tarihli ve 3223 sayılı Kanunla ‘Hazak’ kasabasının ismi değiştirilerek İdil’i ilçe yapıyor. Sürekli Midyat ve çevresindeki coğrafi yerler idari yapılandırma ve coğrafi güçlü bir hükümet kurma mekânı olarak düşünülüyor. Sonra olay 1990’lara geldiğinde asayiş ve güvenlik problemi kendini tekrar gösteriyor. Dönemin Başbakanı Turgut Özal buralarda yeni bir idari yapılandırma gitmek istiyor. O tarihlerde Midyat ve çevresinde hızlı bir şekilde kadastro faaliyetler yürütülüyor. 1990’lara kadar 30 yıl böyle geçiyor. 1990’lara kadar olay yine unutuluyor. 1990’da Özal’ın Batman ve Şırnak’ı il yapma kararı var. Özal’ın aklında Şırnak’ı il yapma kararı yok. Ya Midyat’ı ya da Cizre’yi il yapmak istiyor. Ancak o dönemin güvenlik bürokrasisi Şırnak’ın il yapılmasının daha uygun olacağını düşünüyor ve sonuçta güvenliğin sağlanması açısından il olarak Şırnak ön plana çıkıyor. Normalde Şırnak’ın nüfusu, coğrafi konumu, ekonomik yapısı o tarihte il yapılmaya hiç uygun bir yer değil. Ama asayiş öne çıktığı için Şırnak ve Batman (16 Mayıs 1990 tarihli ve 3647 sayılı Kanunla) il yapılıyor. Osmanlı döneminde ve Cumhuriyetin ilk yıllarında Midyat ilçesinin küçük bir köyü olan ÎLUH 1957 tarihinde 27 Haziran 1957 tarihinde 7033 sayılı Kanunla ismi Batman olarak belirlenmiş olan Batman ilçesi de il yapılarak 72 ve 73 olasını almıştır. Dolayısıyla Batman petrolün bulunması neticesinde çok gelişiyor ve 30 yılda il konumuna çıkıyor. Petrolün bulunması ile coğrafi yapısı, ekonomisi ve nüfusu da bu hususu destekliyor. Rivayet o ki Turgut Özal bir gün Cizre’nin üzerinden helikopterle uçuyor ve yanındakilerine diyor ki ‘Ne iyi oldu burayı il yaptık’ diye söylemiş danışmanları da ‘Efendim burası Şırnak değil Cizre’ demişler. Öyle bir anekdotta anlatılıyor. Velhasıl Midyat ikinci kez il olma şansını 1990’da kaçırıyor. Daha sonra da 19.Yasama Döneminde Mardin Milletvekili Sayın Muzaffer ARIKAN 16 Mart 1992 yılında Midyat il olsun diye Meclise bir kanun teklifi veriyor. Dolayısıyla bu konu bir kez daha Türkiye büyük millet meclisi gündemine geliyor. Daha sonra şuanda Midyat Belediye başkanı olan o dönem Mardin Milletvekili olan Sayın Veysi ŞAHİN milletvekili olduğu dönemde 15 Haziran 2000 tarihinde TBMM başkanlığına verdiği kanun teklifiyle Midyat’ın il yapılması teklifinde bulunuyor. Midyatlı iki sayın milletvekilinin de bu konuda kanun teklifi var. Dönemleri içinde kanunlaşmadıkları için hükümsüz hale geldi ancak bu çok önemli iki kanun teklifi birer yasama belgesi olarak halen TBMM arşivinde yerlerinde duruyorlar. Tabi o zamanda Şırnak il yapıldığı için tekrar gündemden düşüyor. Artık tekrar yeni bir idari yapılanma ihtiyacı ortadan kalkıyor. Ama Cizre ve Midyat’ın il olma talebi yüzyılları aşan bir talep olarak günümüze kadar bizlere intikal eden bir tarihi vesika olarak orta yerde duruyor.

MİDYAT’IN HAKKI TESLİM EDİLMELİ

Kurnaz, son olarak da Cumhuriyet’in 100’üncü yılında 100 il 1000 ilçe projesinden bahsedildiğini bu kapsamda da 19 ilçenin yeni il yapılacağını ve bu konunun da kendilerini heyecanlandırdığını belirterek, sözlerini şöyle sonlandırdı: “Eğer proje hayata geçerse 962 olan ilçe sayısı da 1000’e çıkartılacak. Bütün bunlar ışığında bu sefer treni kaçırmayalım diye Midyat bir arayış içerisinde. Onun içinde STK’ların, Midyat Belediye Başkanının, geçmişten verdiği teklifle konu sıcak tutuluyor. En son Sayın Veysi Şahin Sayın Cumhurbaşkanına bu konuda brifing verildiği biliyoruz. Bu talebimiz 154 yıldır devam ediyor. Bugün de bu konunun yıl dönümü. 154 yıl önce kazanılmış tarihi bir hakkın teslim edilme vaktinin gelip geçtiğini Midyatlı biri olarak kendi adıma söyleyebilirim. Osmanlı Devleti döneminde alınan kararda net olarak Mardin ve Siirt’i idari merkez olarak feshedip Midyat’ın liva merkezi olduğu yazıyor. Dolayısıyla var olan bir kararın yürürlükten kaldırıldığına dair elimizde ikinci bir tarihi vesika yok. Bu da hala yürürlükte olduğunu hukuken gösteriyor. Belki karar uygulanmadı ona bir şey diyemem ama elimizde alınan bir karar var. Bu karar bakıldığında Emin Muhlis Paşa başkanlığındaki heyetin o zamanki Başbakanlığa tekabül eden kurumu tarafından alınmış bir karar var.”

Kurnaz, son söz olarak 82-99 arasındaki tüm plakaların Midyat için olabileceğini günlünde geçenin ise Midyat’ın il olarak 82 numaralı plakaya kavuşması gerektiğini belirtti. Kurnaz, “İnşallah Midyat için hayırlı bir haber çıkar ve Cumhuriyetin 100. yılı Midyat’a uğurlu gelir ve Midyat’ın 154 yıllık hasreti il olma hayali ile gerçeğe dönüşür” dedi.