Sayıştay’dan Torbalı Belediyesi’ne 468 milyon TL’lik prim borcu uyarısı

Sayıştay Başkanlığı tarafından yayımlanan 2024 Yılı Düzenlilik Denetim Raporu, Torbalı Belediyesi’nde ciddi mali ve idari usulsüzlükler olduğunu ortaya koydu. Raporda, belediyenin personel giderlerinin yasal sınırı aşarak toplam bütçe gelirinin yüzde 40,79’una ulaştığı, şirket personeline eksik hakediş ödemesi nedeniyle sosyal güvenlik prim borçlarının 468 milyon TL’ye yükseldiği ve bazı mal alımlarında bütçe ödeneğinin yüzde 37,43 oranında aşıldığı kaydedildi.

Denetim raporunda ayrıca, belediyeye ait taşınmazların muhasebe kayıtlarının güncel değerleri yansıtmadığı, ruhsatsız yapı ve işyerlerinden emlak ve faaliyet vergisi tahsil edilmediği, yetki tecavüzü içeren kararlar alındığı ve Strateji Geliştirme Müdürlüğü gibi bazı birimlerin fiilen faaliyet göstermediği tespit edildi. Torbalı Belediyesi’nin bazı mal ve hizmet alımlarını da, parasal limitlerin altında kısımlara bölerek doğrudan temin yöntemiyle gerçekleştirdiği, böylece ihale usullerinin ihlal edildiği vurgulandı.

BELEDİYENİN TAŞINMAZLARI KAYITLARDA EKSİK VE HATALI GÖRÜNDÜ

Sayıştay’ın Torbalı Belediyesi 2024 Düzenlilik Denetim Raporu’na göre, belediyenin tapuda kendi adına kayıtlı taşınmazların değer tespitine ilişkin herhangi bir çalışma yapmadığı belirlendi. Mevzuata göre belediyelerin taşınmazlarını maliyet ya da rayiç değerleri üzerinden kayıt altına alması ve muhasebe hesaplarını güncellemesi gerekiyor. Ancak Torbalı Belediyesi’nin bu yükümlülüğü yerine getirmediği, taşınmazların muhasebe kayıtlarında güncel değerlerinin yer almadığı tespit edildi. Bu durumun, mali tablolarda arsa, arazi ve binalarla ilgili hesapların gerçeği yansıtmamasına yol açtığı vurgulandı.

TAPULU TAŞINMAZLAR KAYITLARDA YOK

Raporda, belediye adına tapuda kayıtlı bazı taşınmazların mevzuata rağmen muhasebe kayıtlarında yer almadığı tespit edildi. Yönetmelik, tapulu taşınmazların maliyet ya da rayiç bedeli üzerinden kaydedilmesini zorunlu kılarken, Torbalı Belediyesi’nin bu gerekliliği yerine getirmediği belirtildi. Taşınmazların kayda alınmaması nedeniyle belediyenin mali tablolarında arsa, arazi, bina ve sermaye hesaplarının gerçeği yansıtmadığı ifade edildi.

RUHSATSIZ BİNALARDAN EMLAK VERGİSİ ALINMAMIŞ

Sayıştay Raporuna göre; ilçe sınırları içinde yapı ruhsatı ve yapı kullanma izin belgesi bulunmayan binalardan emlak vergisi tahsil edilmediği tespit edildi. Mevzuata göre ruhsatı olmasa da fiilen yapılmış ve kullanılan binaların emlak vergisine tabi olduğu, tapu kaydı olmasa bile binayı fiilen kullanan kişinin mükellef sayıldığı belirtiliyor. Raporda, yapı ruhsatı ve kullanım izni bulunmamasının vergi alınmasına engel olmadığı vurgulanarak, belediyenin bu binalar için emlak vergisi tahakkuk ettirmesi gerektiği ifade edildi.

“TORBALI BELEDİYESİ YETKİSİ OLMAYAN KONUDA KARAR ALDI”

Torbalı Belediye meclisinin yetki alanına girmeyen bir konuda karar aldığı tespit edildi. İlçe belediyesi, elektronik denetleme sistemi (EDS) kurulması ve bunun hasılat paylaşımı modeliyle ihale edilmesi için encümene yetki verdi. Ancak mevzuata göre EDS kurulumu ve bu süreçlere ilişkin tüm işlemler büyükşehir belediyelerinin yetkisinde. Sayıştay, ilçe belediyesinin bu konuda karar alamayacağını, alınan kararın “yetki tecavüzü” niteliğinde olduğunu ve hukuken geçersiz sayıldığını belirtti. Sayıştay sonucunda şu ifadelere yer verildi: “Mevzuatta belirtildiği üzere belediye meclisleri görev ve yetki sahası içindeki konulara ilişkin karar almak zorundadır. Yetki alanında bulunmayan bir konuda karar alması İdare hukukunca yetki tecavüzü olarak tanımlanmakta olup söz konusu kararın geçerliliği yok hükmündedir. Sonuç olarak, idarenin kanuniliği ilkesi gereği, hiçbir idari makam anayasadan veya kanundan kaynaklanmayan bir yetkiyi kullanacağı açık olup söz konusu meclis kararının geçerliliği bulunmaktadır.”

RUHSATSIZ YAPILARA KARŞI YAPTIRIMLAR UYGULANMADI

Raporda, ruhsatsız veya ruhsat eklerine aykırı yapılan yapılarla ilgili, İmar Kanunu’nda yer alan yaptırımların belediye tarafından etkin şekilde uygulanmadığı tespit edildi. Mevzuata göre ruhsatsız yapıların mühürlenmesi, ruhsata uygun hale getirilmemesi halinde yıkım kararı alınması ve gerekli işlemlerin süresinde tamamlanması gerekirken, belediyenin bu süreçleri işletmediği belirtildi. Raporda, imara aykırı yapıların engellenmemesinin kamu düzenini ve şehir planlamasını olumsuz etkilediği vurgulanarak, yasal yaptırımların gecikmeden uygulanması gerektiği ifade edildi.

MÜDÜRLÜK VAR, FAALİYET YOK

Sayıştay’ın raporunda, belediyede faaliyeti bulunmayan bir müdürlük kadrosu ihdas edildiği tespit edildi. Rapora göre, Strateji Geliştirme Müdürlüğü kadrosu oluşturuldu ve bu kadroya atama yapıldı; ancak müdürlüğün herhangi bir faaliyet yürütmediği anlaşıldı. Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro Yönetmeliği’ne göre birim müdürlüğü unvanı ancak fiilen yürütülen hizmetler için oluşturulabiliyor. Aynı yönetmelik, yetki ve görev mükerrerliğinin önüne geçilmesi ve “işlevsiz kadro unvanı” ihdas edilmemesi gerektiğini düzenliyor. Sayıştay raporunda, belediyenin teşkilat şemasında Strateji Geliştirme Müdürlüğü’nün görevlerinin stratejik plan hazırlamak, performansı takip etmek, veri toplamak ve politika geliştirmek olduğuna dikkat çekildi. Buna rağmen müdürlüğün faaliyet yürütmediği ifade edilerek, mevzuata uygun olarak faaliyete geçirilmesi gerektiği vurgulandı.

RUHSATSIZ FAALİYET TESPİTİ

Raporda, kiraya verilen bazı işyerlerinin işyeri açma ve çalışma ruhsatı olmadan faaliyette bulunduğu belirlendi. Rapora göre, belediyenin kiraya verdiği ve ruhsata tabi olan işyerleri, Ruhsat Denetim Müdürlüğü verileriyle karşılaştırıldığında ruhsatsız faaliyet gösteren işletmeler tespit edildi. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ve İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik’e göre; sıhhî işyerleri, umuma açık istirahat ve eğlence yerleri ile ikinci ve üçüncü sınıf gayrisıhhî müesseselerin ruhsatlandırılması ve denetlenmesi ilçe belediyelerinin sorumluluğunda bulunuyor. Yönetmelik ayrıca ruhsat alınmadan işyeri açılamayacağını, ruhsatsız işletmelerin ise yetkili idarelerce kapatılması gerektiğini açıkça hükme bağlıyor. Sayıştay, mevzuata rağmen belediye tarafından kiraya verilen bazı işyerlerinin ruhsatlandırılmadığını belirterek, tüm kiracılar için mevzuatın eksiksiz uygulanması gerektiğini vurguladı.

PERSONEL GİDERİ YÜZDE 40’LIK SINIRI GEÇTİ

Sayıştay’ın Torbalı Belediyesi 2024 Düzenlilik Denetim Raporu, belediyenin şirket personeli dahil toplam personel giderlerinin yasal sınırı aştığını ortaya koydu. Mevzuata göre belediyelerin personel maliyetleri, yıllık bütçe gelirleri üzerinden hesaplanan tutarın yüzde 40’ını geçemiyor. Torbalı Belediyesi’nin en son yıl gerçekleşen bütçe geliri 681.263.079,23 TL olarak kaydedildi. Yeniden değerleme oranı olan yüzde 58,46 uygulandıktan sonra personel harcamaları için esas alınması gereken üst sınır 1.079.529.475,35 TL olarak belirlendi. Buna karşın belediyenin 2024 yılı personel harcamalarının, belediye personel giderleri olarak 154.944.031,10 TL ve belediye şirket personeline yapılan net ödemeler olarak 285.417.537,72 TL’ye ulaştığı tespit edildi. Toplam personel gider oranı yüzde 40,79 seviyesine çıkarak mevzuatta belirlenen yüzde 40’lık limiti aştı. Sayıştay, personel giderlerinin belirlenen sınırlara çekilmesi gerektiğini ve oran düşene kadar belediye şirketlerine yeni personel alımı yapılamayacağını vurguladı.

MESAİ SINIRI AŞILDI

Bazı belediye işçilerinin yasal sınırın üzerinde fazla mesai yaptığını ortaya koydu. Rapora göre, 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili yönetmelik uyarınca bir işçinin yıllık fazla çalışma süresi 270 saati geçemiyor. Ancak yapılan incelemede, bazı işçilerin 2024 yılı içinde bu sınırı aştığı tespit edildi. Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yönetmeliği, yıllık fazla mesai sınırının her işçi için ayrı ayrı uygulanması gerektiğini belirtiyor. Sayıştay, Torbalı Belediyesi’nde işçilerin fazla mesailerinin kanunda belirlenen 270 saat sınırını aşmayacak şekilde düzenlenmesi gerektiğini vurguladı.

İŞÇİ HAKLARI VE MEMUR KONTROLLERİNDE USULSÜZLÜKLER

Torbalı Belediyesi’nde kadrolu ve sürekli işçilerin yıllık ücretli izinlerini zamanında kullanmadığı tespit edildi. Mevzuata göre işçilerin izin hakları biriktirilemez ve kullanılmayan izinler, iş akdi sona erdiğinde işçinin son ücreti üzerinden ödenir, bu da belediye için öngörülemeyen mali yük oluşturur. Sayıştay, izinlerin mevzuata uygun şekilde düzenli ve zamanında kullandırılmasını önerdi.

Belediye, memur personelinin adli sicil kayıtlarını kontrol etmedi. 657 sayılı Kanun’a göre, bazı suçlardan hüküm giymiş veya memur olma şartlarını taşımayan kişiler memuriyet hakkını kaybeder. Sayıştay, bu risklerin önlenmesi için ilgili Bakanlık ve kurumlarla yazışmalar yapılmasını tavsiye etti.

EKSİK HAKEDİŞ ÖDEMESİ ŞİRKETİN PRİM BORÇLARINI KRİTİK SEVİYEYE TAŞIDI

İzmir Torbalı Belediyesi, personel temini yaptığı ve sermayesinin tamamı belediyeye ait olan şirketine ödemesi gereken hakedişleri eksik yatırması sebebiyle şirketin prim borçları kritik seviyeye ulaştı. Yapılan incelemede, şirketin toplam prim borcu 468.268.295,45 TL olup, bu tutara gecikme faizi de eklenmektedir. Buna karşın belediyenin şirkete olan borcu 140.238.155,80 TL seviyesindedir. Borçların sürekli artması, şirketin mali gücüyle gecikme faizlerini bile ödemesini neredeyse imkânsız hâle getirmektedir. Durumun kaynağı, belediyenin bütçe yetersizliği ve personel şirketine hakediş ödemelerinin eksik yapılması olarak gösterilmektedir. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca, vergi ve sosyal güvenlik primleri gibi ödenmemesi hâlinde bütçeye ek yük getirecek borçlara öncelik verilmesi gerekmektedir. Buna rağmen belediyenin hakediş ödemelerindeki aksaklık, sosyal güvenlik primlerinin ödenememesine yol açmıştır. Sayıştay raporunda, belediyenin şirketin prim borçlarının yapılandırmalarını yaparak bütçeye ek yük getirmesi engellenmesi ve geçmiş borçların ödenerek şirketin sürdürülemez prim borçlarından arındırılması gerektiği vurgulanmıştır.

BÜTÇE ÖDENEĞİ YÜZDE 10 SINIRI AŞILDI

Sayıştay denetiminde, parasal limitler dahilinde yapılan mal alımlarında, bütçeye bu amaçla konulan ödeneğin yüzde 10’u Kamu İhale Kurulunun uygun görüşü alınmadan aşıldığı görüldü. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22’nci maddesinin (d) bendine göre, parasal limitler dahilinde yapılan harcamaların yıllık toplamı, idarelerin bütçelerine konulan ödeneklerin yüzde 10’unu aşamaz; aşılması halinde Kurumdan uygun görüş alınması gerekir. Yapılan incelemede, 2024 yılı için mal alımı amacıyla ayrılan toplam ödenek 192.083.714,84 TL olarak belirlendi ve bu bütçenin yüzde 10’u olan 19.208.371,48 TL sınırı aşıldı. Gerçekleşen harcama tutarı 71.888.344,67 TL olarak edildi ve limit aşımı 52.679.973,19 TL olarak belirlendi. Bu durum, toplam harcamanın yüzde 37,43’ünün ödenek sınırını aştığını gösterdi.

Sonuç olarak, doğrudan temin yoluyla yapılan mal alımlarında bütçeye konulan ödeneğin yüzde 10 sınırının aşılmaması ve aşılması durumunda önceden Kamu İhale Kurulundan uygun görüş alınması gerektiği vurgulandı.

DOĞRUDAN TEMİN YÖNTEMİNDE KANUN İHLALİ TESPİT EDİLDİ

Torbalı Belediyesi’nin bazı mal ve hizmet alımlarını, parasal limitin altında kalacak şekilde kısımlara bölerek doğrudan temin yöntemiyle gerçekleştirdiği tespit edildi. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 5’inci maddesi ve ihale uygulama yönetmeliklerine göre, ihale yoluyla yapılması gereken alımların parasal limitin altında kalacak şekilde bölünmesi yasak. Ayrıca Kamu İhale Genel Tebliği uyarınca, aynı ihale konusu içindeki mal ve hizmet alımlarının kalemlere ayrılarak doğrudan teminle yapılması da kanuna aykırı. İncelemeler, bu uygulamanın rekabet ortamını zayıflattığını ve temel ihale usullerinden sağlanacak faydaların kaybolmasına neden olduğunu gösterdi. Bu nedenle, benzer alımların kısımlara bölünmeden temel ihale usulleriyle yapılması gerekmektedir.