Gürcü köyünün tarihi bu müzede

MEHMET ŞERİF TOPRAK

Balıkesir ili Karesi ilçesi Armutalan Mahallesi’nde mahalle halkı Muhtar İlyas Ay ve Öğretmen Metin Aygören’in katkılarıyla Armutalan Etnografya Müzesi kuruldu. Müzede, eskiden kullanılan gelin arabası, tahta beşikler, sinema filmlerinin oynatıldığı kamera, daktilo, çömlek, tarım aletleri, berber malzemesi, tarihi körükler, yöresel kıyafetler, kilim dokuma tezgahları, lambalar, mısır ayıklama makinesi, eski arıcılık aletleri vb çok çeşitli eşyalar bulunuyor. Müze hakkında Muhtar İlyas Ay ve Öğretmen Metin Aygören önemli bilgiler paylaştı.

Sayın muhtarım sizi tanıyabilir miyiz?

Ben İlyas Ay. Evli iki çocuk sahibiyim. Emekli polis memuruyum. Ülkemin değişik illerinde tarafıma verilen tüm görevleri yetine getirdim. Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde 30 yıl ülkeme hizmet ettikten sonra emekli oldum. Şimdi memleketime, köyüme, mahalleme döndüm ve Armutalan Mahallesi muhtarı olarak vatandaşlarımıza hizmet vermeye devam ediyorum.

Sayın muhtarım Armutalan Mahallesi hakkında biraz bilgi verir misiniz? Mahalle halkı nereden göç etti. Kaç hane ikamet var?

Elbette. Armutalan Mahallesi, 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında Rusya tarafında kalmak istemeyip Anadolu’ya göç etmek isteyen Gürcü vatandaşlardan oluşmuştur. Ata topraklarında inançlarını özgürce yaşayamayacaklarına kanaat getiren Gürcüler, kafilelerle sahil kasabası Batum’a inerler. Buradan da ilkel deniz araçlarıyla İstanbul’a çok zor bir yolculuktan sonra ulaşmaya muvaffak olurlar. II. Abdülhamit, gözdesi Gürcü Prensesi Tamara nedeniyle gelen kafileye yakın ilgi gösterir ve kendilerine Anadolu’nun neresine yerleşmek isterlerse oranın bedelsiz olarak kendilerine tapulanacağını gösterir bir ferman imzalar ve kafile başkanına verir. Kısa bir süre İstanbul’da misafir edilen Gürcü kafile deniz yoluyla Bandırma’ya gönderilir.

Gürcüler toprak işçileridir. Topraktan, kiremit, tuğla, testi, küng, küpler yaparlar. Bu nedenle yerleşecekleri yerin toprağı önemlidir. Toprağı suyla çamur yapmaları, çamuru da ağaç ile yakıp pişirmeleri gerekmektedir. Uygun toprak arayışı bir süre sonra armut ağaçlarıyla dolu bir açıklık alanın ortasında akan iki derenin etrafına yerleşerek Armutlu Alan’a yerleşmişlerdir. Günümüzde Armutalan adını almıştır.

Armutalan Mahallesi Balıkesir ilinin coğrafi olarak neresindedir?

Armutalan Mahallesi Balıkesir’in son mahallesidir. Balıkesir ilinin kuzeyinde yer alır. Bağlı olduğu merkez Karesi ilçesine mesafesi 25 Km’dir. Mahallenin dört yanı tepeler ile çevrilidir. Mahalle düz bir vadi içerisinde 250 metre rakımdadır. Yaklaşık olarak mahallede hali hazırda 90 hane ikamet etmektedir. Halkımız çoğunlukla tarım ve hayvancılık ile geçimini sağlar. Emekli olup köye geri dönen vatandaşlarımızda da büyük bir artış olduğunu belirtmek isterim.

GÜRCÜ DİLİ KONUŞULUYOR

Muhtarım köyde Gürcülerden oluşuyor dediniz. Halen Gürcüce konuşulur mu? Birde Gürcülere özgü yemekleriniz nelerdir?

Mahallemizde halen Gürcüce konuşulmaktadır. Dilini yitirmemişler köyde özellikle yaşlılarımız Gürcüce konuşmaktadır. Elbette her vatandaşımız Türkçe bilmekte ve konuşmakta. Yemeklerimize gelince, gaviçi (mısır unu yemeği), cadi-mısır ekmeği- haçapuru -karalahana-barbunyalı( şavilobyo)-karalahana kavurması, karalahana çorbası, karalahana yemeği, karalahana sarması - kaplama-lalango (akıtma) sayabiliriz.

Muhtarım, köyde bir etnoğrafya müzesi oluşturma fikri nasıl ortaya çıktı? Bunun için kim veya kimler ön ayak oldu, bu güne nasıl geldi?

Ben öncelikle şunu belirtmek isterim. Bu müze fikri muhtarlığımızda ve köy derneğimizde şu an yanımızda bulunan edebiyat öğretmenimiz Metin Aygören’den çıkmıştır.

MAHALLE HALKI BAĞIŞTA BULUNUYOR

O halde sözü Metin hocamıza bırakalım. Metin hocam siz anlatır mısınız? Armutalan Mahallesi’nde müze fikri nasıl ortaya çıktı?

Türkiye’de ilk bu tarz müze Edremit’ in Tahtakuşlar Köyü’nde emekli öğretmen Ali Kudar’ın açtığı etnografya müzesidir. Bende böyle bir müzeden haberdar olunca, Armutalan’da böyle bir müze oluşturabileceğimiz hususunu muhtarımız ve köy derneğimiz ile paylaştım. Fakat önce bu fikrim kabul görmedi ve öncelikler sırasına alınmadı. Bir müddet sonra köy dernek yönetimi ve mahalle muhtarının değişmesi sonucu müze fikrini tekrar ortaya çıkardık. Tam destek aldık. Müze kurulması için tek yetkili beni kılmaları sonucunda, mahalle halkından müzeye eşyalarının bağışlanması hususunda destek istedik. Evlerinde, bahçelerinde vb. yerlerde bulunan eski hatta çok eski eşyalarını müze olarak belirlenen yere getirdiler. Hepsi tek tek isimlendirildi, temizlendi ve sergilenmek üzere eski kütüphane binasına yerleştirildi. Halen burası Armutalan Mahallesi Etnografya Müzesi olarak kullanılmaktadır. Müzeye ilk bağışlanan eşya Kadir Başkurt tarafından çok eskilerden kullanılan öküz arabasıdır. Müzede, eskiden kullanılan gelin arabası, tahta beşikler, sinema filmlerinin oynatıldığı kamera, daktilo, çömlek, tarım aletleri, berber malzemesi, tarihi körükler, yöresel kıyafetler, kilim dokuma tezgahları, lambalar, mısır ayıklama makinesi, eski arıcılık aletleri vb çok çeşitli eşyalar bulunmaktadır. Armutalan Etnografya Müzesi’nde, Kafkaslardan göçerken Gürcülerin yanlarında getirdikleri eşyalar arasında, kantarlar, sandıklar, kilimler, heybeler ile gündelik yaşamda kullandıkları kendi yaşam tarzlarını yansıtan eşyalarda bulunmaktadır. Tuğla, kiremit ve kerpiç kalıpları da bunların arasındadır.

Metin hocam müzeye ne kadar eşya topladınız? Bunları satın mı aldınız hepsi bağış mı?

Armutalan müzesinin en belirgin özelliği, buradaki eşyaların hiç birinin satın alınmamış olması, bir yerlerden hediye edilmemiş olmasıdır. Tüm eşyaların bir fiil köyde kullanılmış olmasıdır. Müzede halen 240 parça kayıtlı eşya bulunmaktadır. Mahalle halkı bazen eski eşyalarını müzeye bağışlamaktadırlar. Bu sayı her gün artmaktadır. Mahallenin yaşlıları, anılarının bulunduğu bu eski eşyaları kendileri saklamak istese de genç nüfus onları ikna ederek eşyaların müzeye kazandırılmasında etkin bir rol oynamaktadır.

GÖNÜLDEN ALKIŞLIYORUM

Metin Hocam son olarak neler söylemek istersiniz?

2012 yılında bin bir emek vererek, hatta ceplerimizden paralar harcayarak açtığımız Armutalan Etnografya Müzesi’ni geleneksel olarak her yıl yaptığımız köy hayrımızda binlerce kişi ziyarette bulundu. Yüzlerce kişi müzemizde bulunan anı defterine görüşlerini yazdılar. Özellikle belirtmek isterim ki müzenin açıldığı yıl müzeyi gezen yaşlıların gözlerinden akan yaşları gördüğümde, köyüm için çok doğru bir işi ön ayak olduğumu anladım. Şimdi daha iyi anlıyorum ki müze fikrini iyi ki hayata geçirmişim. Sizin aracılığınız ile bana destek olan muhtarımıza, köy dernek yönetimine teşekkür ediyorum. Müzeyi ziyaret edenlere çok teşekkür ediyorum. Müzemize eşyalarını bağışlayan vatandaşlarımızı da gönülden alkışlıyorum.

Sayın muhtarım siz son olarak ne söylemek istersiniz?

Bende, Armutalan Mahallemizi ve etnoğrafya müzemizi tanıtmaya katkıda bulunduğunuz için size köşe yazarınız Sayın Cemal Durmaz’a ve İLKSES Gazetesine tüm mahalle halkım adına teşekkürlerimi iletiyorum.

Mutlaka müzemizi tekrar gezmenizi, mahallemizin tarihini, yaşanmışlıklarını tekrar tekrar hissetmenizi isterim. Tüm vatandaşları mahallemizde bulunan müzemizi gezmeye davet ediyorum.