Osmanlı’dan Günümüze Ebru Sanatı

ONURHAN ALPAGUT

Ebru sanatı en eski Osmanlı kağıt süsleme sanatıdır. Bu sanatın ilk bilinen adı Orta Asya dillerinden Çağatayca’da ‘ Hare,damarlı’ anlamına gelen Ebre’dir. İleriki dönemlerde ise Türklerle birlikte Anadolu’ya gelen bu sanatın adı daha sonra ‘Ebru’ olmuştur. Şimdi ise Avrupa’daki adıyla “Marbling” diye bilinen Ebru 17. yüzyılda Avrupa’ya Türk kağıdı olarak ortaya çıkmıştır. Ebru Türkiye’de cilt sanatının yanı sıra, hat sanatında zemin ve pervaz olarak kullanılan bu sanat hat sanatının, sanat atölyelerinde çoğalması ile birlikte sadece fonda kullanılan desenli kağıt zamanla birlikte değeri artarak çerçeve olacak kadar değerli hale geldi. Biz de bu Osmanlı’dan günümüze kadar gelmiş olan değerli süsleme sanatını siz meraklıları için detayına kadar inerek, konunun bilirkişisi Fatma Sarıbaş ile Ebru’ya dair ilginizi çekebileceğini düşündüğümüz birtakım sorular ile röportaj gerçekleştirdik.

Ne kadar süredir Kızlar Ağası Hanı’nda çalışmaktasınız?

Ekim 2014’de atölyemizi buraya taşımaya karar verdik. Ancak bunun öncesinde 6 yıllık bir mazimiz var. K2 Güncel Sanat Merkezi’nde.

Ebru sanatına ilginiz ne şekilde oldu?

İşin açığı ben ustam ile tanıştıktan sonra başladı. İlk Ali Saraç’ın atölyesinde ben tesadüfen gitmiştim. Onun yaptığı çalışmalar ilgimi çekti. O’nun vesilesi ile biraz da başladım bu sanata. Sonra da bırakamadım. Mesleğimi bıraktım Ebru üzerine yoğunlaştım.

Ebru sanatının tarihimiz ve kültürümüz açısındaki yeri nedir?

Osmanlı Dönemi’nde kapak ciltleri, defter ciltleri, özel kitaplarda, fermanlarda genelde cilt ve özel yazıların altında kullanılmaya başlandı Ebru. Bu ciltlerde battal, zemin Ebrusu kullanılırdı. Değerli kağıt olarak geçerdi. Günümüzde şu anda tablo olarak da kullanılıyor. Daha öncesinde kullanıyordu tabii ki. Şimdi ise daha çok kitap cildi, defter cildi olarak değil de daha çok insanlar tablo olarak evlerinde süsleme amaçlı kullanıyorlar.

Ebru sanatında ustalık nerede gizli?

Klasik Ebru yani geleneksel Ebru, bizim kullandığımız malzemelerimiz toprak boyadır. Kitre kullanırız öncelikle sonrasında sığır ödü. Toprak boyalar var belirttiğim şekilde, dizimiz ve taraklarımız bulunur. Şu anda sürekli olarak Ebrucuların şikayet ettiği bir nokta var. Kimyasal boyaları kullanıp ebru yaptığını zanneden insanlar var. Bu şekilde çalışmalarımız olmuyor. Bizde asıl ustalık kitreyi, boyayı, ayarı her şeyi hazırlamakta başlıyor. Ebru’ya işte o zaman geçiyoruz. Boyaları herkes bir şekilde suyun üzerinde renk verebilir. Desen verebilir. Fakat kitreyi ve boyayı hazırlamakta asıl başlıyor olay. Biz altı yedi yıldır da bunun için uğraşıyoruz. Benimde hala öğrendiğim birtakım şeyler var.

Farklı Ebru tarzlarının olduğunu biliyoruz sizin tarzınız nedir?

Genel bir tarz  yok modern, soyut vs… diye bir tarz yok açıkçası. Biz klasik ebru yapıyoruz. Klasik Ebru’nun getirmiş olduğu birtakım şeyler var. Bize öğretilen bu. Misal karanfil, gül, sümbül, lale bunlar hep klasik desenlerdir. Hatip Ebrusu hep bunlar klasiğe dayalı durumlar. Bunları en iyi şekilde sergilemeye çalışıyoruz. Ebru’nun zaten şu an farklı bir boyutu yok.

Ebru sanatı farklı diğer sanatlarımız ile birleşince farklı eserler ortaya çıkıyor. Bu tarz eserler hakkında söylemek istedikleriniz var mı?

Şimdi Ebru’yu bir kağıt olarak düşünelim. Kağıt üzerine Ebru’yu aldıktan sonra o sana verilmiş bir kağıt gibi olmuş oluyor. Ancak içerisinde bir sanat var. Onun üzerine ister ressam ol, ister nüzeybe ol, hattat ol hiç fark etmiyor. Üzerine her türlü şeyi uyarlayabiliyorsun. Bu da ortaya çıkan eseri çok daha farklı bir noktaya götürüyor. Daha farklı bir tatta olmuş oluyor. Bu zaten geçmişte Osmanlı’da kullanıldı. Günümüzde de hala kullanılmakta. Ya da Ebru bizim hattat, nüzeyip için kenar bordür yerine de geçebiliyor. Yani var olmuş bir hat yazısının kenarını yada ortasını oluşturarak kenar bordür deseni imkanı da sağlıyor. Ama hiçbir zaman bizim işlerin üzerine değil Ebru. İlk önce Ebru, Ebru’nun üzerine diğer sanat dalları. Ancak işlevselliğini yapabilir. Ama hiçbir zaman bizden sonrası sonrası değil. Ebru her şeyin üzerine uygulanabilen bir sanat.

Sergi veya sergileriniz oldu mu?

En son İzmir Ticaret Odası’nda bir sergimiz oldu. Karma bir sergiye katıldık. Ancak şu an için bir sergi hazırlığımız yok. Ama tabii ki de olmayacak değil elbette ki olacak.

Sanatseverlerin sergilerinize ilgisi nasıldı?

Genelde sanatseverlerden olumlu dönüşler aldık. Hatta bir eserimiz satıldı. Hatta orada sergiyi görüp de merak uyandıran insanlar oldu. Geri dönüşler oldu. Bu sergiler sayesinde kursa başlayanlar oldu.

Ebru sanatı tekrarı olabilen bir sanat mı?

Daha önce kapak, cilt olarak kullanılan dönemde. Menekşe üzerinden konuşacak olursak. İki tane 35x50 kağıda sağlı sollu menekşe çalışması yapıyoruz. Bu kapak cildi olarak kullanıldığında ön kapakta ve arka kapakta aynı şekilde simetrik vaziyette cilt olarak kullanıldığı için yaklaşık aynısını yapma tekniği içerisinde aynısını yapmaya çalışırız. Sonra aldığımız zaman bir ikincisini yapmaya çalıştığımızda aynısını hiçbir şekilde tutturamayız. Fakat benzeri olabilir. Asla bir eser diğerininin aynısı olamaz sadece benzeri olabilir. Ebru sanat eserleri parmak izleri gibidir. Yapılan eserler öyle ki benzerlik bile değil. Ayrı olan şeyler benzer bile olmuyor. Tek bir lale bile yapsan her anlamda ikinci yaptığın lale ile benzemez farklılıkları vardır. Ebru da iki lale yapsan aynı renkte sadece lale oldukları benzer.

Ebru yaparken nelere dikkat etmeliyiz?

Ebru yapılırken geleneksel boyalar; toprak boya, sığır ödü, kitre hep kullanılan malzemeler. Bunlar klasik malzemeler. Geçmişten günümüze gelen malzemeler. Şu anda kullanılan Ebru diye kimyasal boyaları asla kullanmıyoruz. Çünkü kimyasal hazır boyalar bizim için Ebru değil. Kimyasal boyalarda boya size hükmeder, boya istediği zaman açılır istediği zaman kapanır. Gelişigüzel bir desen verir. Kimyasal boyalarla yapılan eserlerde ortaya çıkan eserler çok verimli olmaz. Ebru yapmaya karar veren bir insan. Öncelikle kendini güvendikleri iyi iletişim kurabildikleri bir hoca bulup. Bu işi profesyonel olarak yapan birisiyle çalışmaları gerek. Bu sanatı bir üstatdan, hocadan öğrenmek en doğru yaklaşımdır. Çünkü ebru sanatı usta çırak ilişkisinin olduğu bir sanat. Ustanızdan gördüğünüzü o şekilde devam ettireceğiniz bir şey.

Ebru sanatı geçmişten günümüze gelen bir sanat. Peki şu anda bu sanatın konumu ne durumda? Ölmek üzere mi? Yoksa kendini geliştirerek devam ediyor mu?

Ben sanatın kesinlikle ölmek üzere olduğunu düşünmüyorum. Günümüzde ciddi bir talebin olduğunu gözlemliyorum. En basiti 12 yaşında derse gelmek bu sanatı öğrenmek isteyen öğrencilerden belli oluyor. Fakat üniversitelerin özellikle geleneksel el sanatları bölümünün ebru üzerine bir branş açılması gerektiğini düşünüyorum.

Son olarak buradan Ebru severlere göndermek istediğiniz bir mesajınız var mı?

Ben Ebru öğrenmek isteyen kişilere buradan klasik Ebru’yu yani asıl Ebru’yu öğrenmelerini tavsiye ediyorum. Kesinlikle ama kesinlikle Ebru’yu yaparken toprak boya kullanılması. Öncelik olarak klasik Ebru’yu öğrenmeye çalışmaları.

Fatma Sarıbaş Kimdir?

1986 İzmir doğumluyum. İç mimarlık ve dekorasyon mezunuyum. Yaklaşık 6 yıldır Ebru Sanatı ile uğraşıyorum. K2 güncel sanat merkezinde Büyük kardıç alanında ilk atölyemi açtım. Yaklaşık 6 yıl boyunca orada kendi çalışmalarımı devam ettirdim. Kursiyerlerim, öğrencilerim oldu. Ustamdan aldığım icazet ile o şekilde devam ettim. Sonrasında ise Konak Kızlar Ağası Hanı’na taşındık. Burada Burcu Gezer ile birlikte 2 ortak şeklinde hala çalışmalarımızı tezhip, minyatür ve ebru üzerine devam ettiriyoruz.

Haber Merkezi