0-3 Yaş Otizm Belirtileri

Nisan ayı otizm farkındalık ayıydı çok yazıldı çizildi. Birçok etkinlik düzenlendi. Tüm bunların amacı otizme dair farkındalığın arttırılması. Bir başka yararı ise birçok çocuğun bir an önce erken yaşta eğitime başlamasının sağlanması. Çünkü otizmin bir tedavisi yok. Tek çözüm erken yaşta (0-3 yaş) eğitime başlayarak gelişimin yaşıtlarını yakalamasını sağlamak. Farkındalık etkinlikleri birçok kişinin kafasında acaba? Sorusunun oluşmasına vesile oluyor ki bu da pek çok çocuk için umut ışığı.

Otizmi 3 yaşından sonra gözlemlemek ya da “Acaba çocuğumda bir farklılık mı var?” diye sorgulamak daha mümkün. Çünkü bu yaş aralığından sonra çocuğun yaşıtlarıyla arasındaki gelişimsel fark belirgin bir biçimde artmaya başlıyor. Bu sebeple bu fark çok açılmadan önlem almak adına erken eğitim çok önemli. 0-3 yaş aralığındaki belirtileri anlamak çok daha elzem. Yapılan sona araştırmalar 18 aylıktan küçük bebeklerin bile otizme dair belirtiler sergileyebildiklerini göstermektedir. Göz temasının olmaması, adına bakmama, kişilerle karşılıklı etkileşime girmemesi (Örneğin karşılıklı oynanan cee gibi oyunlara tepki vermemesi, ilgilenmemesi, gülümsemeye ve kucaklamaya tepki vermemesi, insanların davranışlarını taklit etmemesi, ilgi çekmeye çalışmaması vb.), yaşıtlarıyla ilgilenmemesi, onların yanına gitmemesi, söylenilenleri anlamıyormuş gibi görünmesi en çok öne çıkan belirtilerdendir. Belirtilerin değerlendirilmesinde iki önemli beceri göze çarpıyor; “ortak dikkat” ve “mış gibi oyun.” 18 aylık olup da “ortak dikkat” ve “mış gibi oyun” becerileri gösteremeyen çocuklar otizm sprektrum bozukluğu açısından riskli kabul edilirler. Ortak dikkat; işaret etme, gösterme ya da izleme metodları kullanılarak dikkatin bir başka insanla birlikte ortak olarak aynı noktaya odaklanması becerisini ifade eder. Ortak dikkat becerisinin çeşitli formlarından birisi olan işaret parmağını kullanarak işaret etme otizmin varlığının tespit edilmesinde önemli bir davranıştır. Ancak, ilgi alanlarını paylaşma için yapılan işaret etme (sosyal amaçlı işaret etme) davranışının isteğini elde etme, amaçlı işaret etme (isteğini gösterme) davranışından ayırt edilmesi gerekmektedir. Otizmin taranmasında asıl üzerinde durulan, sosyal amaçlı işaret etme davranışıdır. Bir çocuğun yolda gördüğü ve ilgisini çeken bir kediyi, hızla geçen bir arabayı veya başka bir çocuğu parmağıyla işaret ederek annesine de göstermeye çalışması sosyal amaçlı işaret etme davranışına bir örnektir. Burada çocuk işaret ederek annesinin de ilgisini ve dikkatini kendi ilgilendiği nesne, canlı ya da olaya çekmeye çalışmaktadır. Normal gelişimde hem sosyal amaçlı işaret etme  hem de isteğini elde etme amaçlı işaret etme davranışlarının 18 aylıkken gözlenmesi beklenir. Ancak otizmli çocuklarda, isteğini elde etme amaçlı işaret etme davranışı gözlenebilse dahi sosyal amaçlı işaret etme davranışı gözlenememektedir. 

Mış gibi oyun, hayale dayalı özelliklerin insanlara, nesnelere ya da olaylara ithaf edilmesini kapsar. Mış gibi oyun, çocuğun, bir nesnenin başka bir nesne yerine kullanılabileceğine (Örneğin bir kalem, mikrofon olarak kullanılabilir.) veya halihazırda ortamda bulunmayan bir nesne ya da özellik (Örneğin bebeğin fiziksel olarak olmayan toksasını taıkormuş gibi davranılabilir.) varmış gibi davranmasına yönelik farkındalığının olmasını gerektirir. Mış gibi oyun semboliktir. Çünkü bir nesne sanki çok farklı bir şeyi temsil ediyor gibi davranılır.

Mış gibi oyun farklı gelişim basamaklarında farklı şekillerde görülebilir.

• 10-18 aylık arası: Boş bir bardağı alıp su içme sesi çıkartarak içiyormuş gibi yapar ve sonunda kendi kendine mutlu olarak güler. Veya gözlerini sıkı sıkı kapayarak uyuyormuş gibi yapar.

• 18 aylıkken: Basit taklide dayalı sembolik oyunları oynar (Oyuncak bebeği/ayıcığı beslemek gibi.) 

• 2 yaşındayken: Ebeveyn rolünü bürünerek yemek yapma, çocuğu besleme,  bebeği yıkama, uyutma, çocuğuna sarılma, öpme, sevgisini gösterme gibi duygusal ve işlevsel davranışları yerine getirir. Çocuk annesinin kendisine yaptığı gibi annesine kitap okuyormuş gibi de davranabilir. Bu oyun ve girilen roller tekrarlayıcı niteliktedir. Hep aynı davranışlar, aynı şekilde tekrarlanır. 

Bu yaşta, mış gibi oyun kombinasyonları da gözlenebilir. Çocuk iki veya daha fazla aktiviteyi sırayla yerine getirir. Örneğin, büyük bir çay yapıyormuş gibi oynayabilir. İlk önce çayı dolduruyormuş gibi, sonra çayı demliyormuş gibi, en sonunda da çayları fincanlara koyuyormuş gibi oyun oynayabilir. 

• 3 yaş ve sonrasında: Hayali arkadaşları olur. Sembolik oyunlarda öğretmen, anne, pilot vs. rolleri bürünür. İki veya daha fazla kişinin oynadığı, her sahnede farklı rollerin bürünüldüğü, tekrarlayıcı olmayan ve bir konuya dayalı, teması olan rollerin de bürünüldüğü oyunlar oynar.

Eğer çocuk gelişimine uygun düzeyde mış gibi oyun sergilemiyorsa ya da ortak dikkat kurmaya çalışmıyorsa vakit kaybetmeden  mutlaka bir uzmana başvurmak gerekir. NE KADAR ERKEN O KADAR İLERİ…

0-3 Yaş Otizm Belirtileri