Sözcük Söz Olursa…

Apartmanların boyaları soldu, yer yer dış sıva boyası dökülmeye başladı. Site yönetimi, boyaların yenilenmesi kararı aldı ve apartmanlar boyatıldı. Sitedeki tüm apartmanların dış görünümü değişti. Site sakinlerinden biri, yaşlı bir beyefendi apartmanların donu değişince çehresi değişti, site bir başka güzel oldu, dedi.  O günden sonra don sözcüğü dilime pelesenk oldu.

Don sözcüğü bilinen anlamının dışında sık kullanılan bir sözcük. Don’dan türeyen o kadar deyim ve atasözü var ki… Akçe akıl öğretir don yürüyüş, Don tutmak, Don yağı gibi, Üyeliği dondurmak, Şap gibi donmak, Sofra donatmak, Don kesmek, Kanı donmak, İliği kemi donmak, İçini dondurmak, Ayağında donu yok fesleğen ister başına, …Don’la ilgili deyim ve atasözlerini çoğaltmak olası.

Atasözleri kim tarafından, nerede söylendiği, nasıl ortaya çıktığı tam olarak bilinmediğinden anonimdir. Genel olarak söylendiği anlamlardan farklı anlamlar içerir. Toplum tarafından benimsenmiş, mantık süzgecinden geçerek günümüze kadar gelmiştir.

Halk arasında da sık kullanılır. Donunu çeksene. Yeni giysi alıp da giysisini değiştirenlere “donu değişince yürümesi de değişti, gibi örnekleri çoğaltabiliriz.

Tarımla uğraşanların korkulu rüyasıdır havanın soğuması. Meyve ağaçlarının çiçek açtığı bahar mevsiminde, soğuk olmasından, çiçekleri don vurmasından korkulur. Seracılıkla uğraşanlar için de soğuk havalar ayrı bir kabusudur don korkusu. Don vurdu. Sebzeler donmuş. 

Türk Dil Kurumu, don, sözcüğünü halk ağzında giysi ya da belden aşağı giyilen kısa iç giysi, at kılının rengi, suyun buz tutması, olarak açıklamış. Eski çağlarda giyim, giysi olarak kullanıldığı biliniyor. Bir Türk boyu olan Kıpçaklar da don sözcüğünü giysi, giyim, kürk olarak kullanmışlar.

Yabancı sözcüklerin baskısına daha fazla dayanamayan giysi anlamındaki don, yerini  kostüm (Fransızca, costume) kıyafet (kiyafet)  elbiseye (Arapça, elbise) bırakmış. Belden aşağı giyilen kısa iç giysi anlamındaki don, nasıl olmuşsa kendini korumuş. Külot (culotte) olarak değişmesi dilimize yerleşse de kırsalda ve varoşlarda don olarak kullanılmaya devam ediyor. Bunu da atasözlerine borçluyuz. Alışılmadık götte don durmaz. Bir don bir gömlek. Doğmadık çocuğa don biçilmez. Don gömlek kalmak. Bu sözcüklerin yerine, Alışılmadık götte külot durmaz, doğmadık çocuğa külot biçilmez, Külot gömlek kalmak…

Don daha çok atların rengi için kullanılır. Bunlar; al don (Tüm vücudu kırmızı tüylü olan at), yağız don (tüm vücudu siyah tüylü), izabel don ( tüm vücudu sarı tüylü ), doru don ( beden kırmızı, bacak altı, kuyruk ve yele siyah), kula don ( beden sarı, kuyruk, bacak ve yele sarı) atlarda görülen donlar.

Sözcük Söz Olursa…