Ahmak Bilimi ve Ahmaklık Normu Üzerine

National Georgraphic Channel’de ve online olarak farklı sitelerde farklı kişi ve dillerde videoları verilen Ahmak Bilimi çoğunlukla akla, mantığa, bilime ve doğa ilkelerine aykırı yapılan bazı hareketler sonucu kişilerin düştükleri zor durumları ve yaptıkları bazı hataları eğlenceli bir üslupla anlatmaya çalışan popular bir program. Ve aslında bu bir programdan öte, hayatın ta kendisi. İstisna olarak görülüyor olabilir, fakat yerine göre, oldukça yaygın ve hakim bir paradigma olabiliyor.
Ahmak kelimesi, kavramı, algısı toplumda günlük dilde yoğun kullanılan canlı ve dinamik bir kelimedir. Türkçe sözlükte “Aklını gereği gibi kullanamayan, bön, budala, aptal” ya da akmak, sızmak gibi anlamlara geldiği yazılmaktadır. Günlük dilde ahmakla özdeş olarak idiot ya da ebleh ve ablak kelimeleri de kullanılmaktadır. Bu kadar dinamik ve yaygın bir kavram nasıl istisna olabilir? İnsanlar genelde etrafında bol bulunan durum ve nesnelere farklı farklı adlar verirler.
Ahmak Bilimi programı veri sıkıntısı çekmiyor, çünkü ahmaklık en çok meydana gelen, tekrar eden, yeniden doğan ve sürdürülebilen şeylerden biridir. Her zaman ve her mekanda farklı şekillerde ahmaklıklara rastlamak mümkün. Hatta birçok defa ahmaklık yapanın diğerlerini ahmaklıkla suçladığı da görülmektedir. Ahmak her şeyi yapar. Yeter ki elinde güç olsun. Ahmaklığın en önemli özelliklerinden biri de sınırının olmamasıdır. Uzay gibi bir şey.
Genelde ahmaklık bir istisna olarak düşünülür. Normal olanı da budur. Fakat ahmaklığın hakim olduğu bir ortamda akıllılık, bilimsellik, mantık ve rasyonalite ahmaklık olarak değerlendirilir. Yani norm ahmaklıksa, ahmaklık normallik olur. Onun dışındaki her şey artık ahmaklıktır. Yoksa yanlış olan bazı şeyler, sorun olan bazı şeyler, yani bazı sorunlar ya da problemler nasıl oluyor da yıllarca hatta on yıllarca sürebilir? Rasyonel yani akılcı olduğu varsayılan insanın olduğu yerde irrasyonel şeyler on yıllarca nasıl devam edebilmektedir? İnsanlar nasıl sürekli aynı hataları tekrar edebilmektedir?
Einstein’ın “delilik, aynı şeyleri yapıp farklı sonuçlar beklemektir” tanımı acaba aynı zamanda aptallığın bir tanımı mıdır? Şu kısa hayatımızda bile içinde yaşadığımız toplumda ve dünyada bir dizi alanda aynı sorunların hep yeniden var olduğuna, bazılarının hep var olduğuna ve bazılarının sürekli kendisini tekrarladığına şahit oluyoruz. Bazı insanlar bu sorunlara çözüm yolları aramaya başlar, bazıları da çözmeye çalışır. Fakat ne hikmetse çok büyük oranda tekrarlara düşenler muteber olmuş, destek görmüş ve yönümüzü belirlemiştir. Bu durumda birçok teorinin aksine bireysel ahmaklığın yanında kolektif bir ahmaklığın varlığından da bahsetmek mümkün değil mi? Örneğin, Uluslararası İlişkilerin hakim teorilerine göre, insan rasyonel bir varlıktır. Hatta Liberalizme göre o kadar rasyoneldir ki hata yapmaz hatta savaş gibi yanlış bir davranışta bulunmaz. Oysa dünya tarihinin savaşlar tarihi olduğunu söyleyenler vardır. Bu tespit doğru ise, aslında norm olan rasyonalite, ilke, bilim değil de ahmaklık mı?
Zihin oyunları programında gösterilen deneylerden elde edilen birçok sonuca göre de, insanlar aslında pek de rasyonel tercihler yapmazlar. Önce duygular, çıkarlar, kolaycılık, konfor hatta bilinçsizce bazı kararlar verirler. Sonra da o verdikleri kararları rasyonelleştirirler. Yani önce karar verirler, sonra onu meşrulaştırırlar. Başka bir ifade ile, genellikle uydurdukları yalana önce kendilerini sonra başkasını inandırırlar. Bu durum kolektif bir hal alınca, eğitimle nesilden nesile bile aktarırlar. Yani kitlesel ahmaklığı yaygınlaştırırlar.
Öyle olmazsa, etrafımızda gördüğümüz bazı koca koca insanların(!) dün a dediğine bugün z demesini neyle açıklayabiliriz? Hatta o Koca koca insanların dün a dediğine “evet evet a” diyenlerin, koca kocalar bugün z deyince, “evet evet z, kesin bilgi Yayalım!” diyen güruhun varlığını neyle açıklarız? Ben buna, ahmaklık normu diyebileceğimizi düşünüyorum. Ahmak biliminin bazen bilimin kendisi ve ahmaklık normunun da normun kendisi olduğu zamanlar az değil bu dünyada. Ahmakları küçümsemeyelim, önlem alalım. Yoksa kolektif ahmaklık dünyayı yakar.
 

Ahmak Bilimi ve Ahmaklık Normu Üzerine