ABD-Çin gerilimi yeni boyut kazandı: Ticaret ve teknoloji savaşında hamleler artıyor

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Çin arasındaki büyük güç mücadelesi, son aylarda gümrük tarifeleri, teknoloji kısıtlamaları ve kritik ham maddelerin kontrolü alanındaki anlaşmazlıklarla önemli bir tırmanma noktasına ulaştı. İki ülke, karşılıklı tarife artışlarının yol açtığı ticaret gerilimini çözmek için müzakereler yürütürken; çip sektöründen yapay zekaya, nadir toprak elementlerinden soya fasulyesi ihracatına, liman ücretlerinden hava yolu rotalarına kadar pek çok alanda anlaşmazlık yaşamaya devam ediyor.

ÇİN’DEN YENİ KISITLAMALAR VE YAPTIRIMLAR

Sadece bu hafta içinde bile iki ülkenin birbirine karşı çok sayıda ve çeşitli hamle yaptığı görüldü. Pekin yönetimi, 9 Eylül’de nadir toprak elementleri ve üretim teknolojilerinin ihracatına yeni sınırlamalar getirirken, ertesi gün ABD’li savunma şirketlerinin de aralarında bulunduğu bazı kurumları yaptırım listesine aldı. Ayrıca Amerikan çip üreticisi Qualcomm hakkında anti-tekel soruşturması başlattı. Bakanlık, ihracat kontrolü uygulanan kritik mineraller listesini genişleterek batarya üretiminde kullanılan bazı ürünler ile süper sert metaller içeren ürünlerde de kısıtlamalara gitti.

APEC ZİRVESİ ÖNCESİ TIRMANAN GERİLİM

Alınan kararlar, ABD-Çin tarife müzakerelerinin sürdüğü ve iki ülke liderlerinin bu ayın sonunda Güney Kore’de yapılacak APEC Zirvesi öncesi yüz yüze görüşmeye hazırlandığı bir döneme denk geldi. Çin, ABD’nin özellikle çip sektöründe uyguladığı teknoloji kısıtlamalarına karşılık, küresel arzın büyük bölümünü elinde bulundurduğu nadir toprak elementlerine daha önce de ihracat kontrolleri getirmişti.

NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ ÜZERİNDEKİ REKABET

ABD Başkanı Biden, 2024 Aralık’ında çip sektörüne yönelik ihracat kısıtlamaları uygularken Çin, galyum, germanyum ve antimon ihracatına sınırlamalar getirdi. Trump’ın şubat ayında başlattığı tarife artışına karşılık Çin, tungsten, tellür, bizmut, molibden ve indiyum gibi elementlerin ihracatını kontrol altına aldı. Trump’ın nisan ayında açıkladığı karşılıklı tarifeler kapsamında ise Çin, samaryum, gadolinyum, terbiyum, disprosyum, lütesyum, skandiyum, itriyum ve alaşımlarını ihracat kontrol listesine ekledi. Çin, dünya nadir toprak elementi üretiminin yaklaşık yüzde 69’unu karşılıyor. 2024’te dünya üretimi 390 bin ton olurken, bunun 270 bin tonu Çin’de üretildi. İşleme kapasitesi küresel pazarın yüzde 85’ine ulaşan Çin, ihracat kontrolleriyle küresel pazar hakimiyetini ekonomik bir avantaja çevirmeyi hedefliyor.

TRUMP’IN TEPKİSİ VE ABD ÖNLEMLERİ

ABD Başkanı Trump, Çin’in attığı adımları eleştirerek, Pekin yönetimine nadir toprak elementlerinin tüm üretim süreçlerini kontrol etme niyetini bildiren mektuplar gönderildiğini belirtti. Trump, bu yaklaşımı “sinsi ve düşmanca” olarak nitelendirdi ve “Dünyanın Çin’e teslim olmasına izin veremeyiz” dedi. Trump, 1 Kasım’dan itibaren Çin’e yüzde 100 ek gümrük tarifesi uygulanacağını ve kritik yazılımların ihracatının durdurulacağını duyurdu. Ayrıca APEC Zirvesi görüşmesini iptal etme sinyali verdi, ancak daha sonra görüşmeye açık kapı bıraktı.

ŞİRKETLERE YÖNELİK YAPTIRIMLAR VE SORUŞTURMALAR

10 Eylül’de Çin Ticaret Bakanlığı, ABD ve Kanada’dan 14 şirketi Çin’in güvenlik ve kalkınma çıkarlarına zarar verdikleri gerekçesiyle “güvenilmez varlık” listesine aldı. Aynı gün Çin Devlet Piyasa Düzenleme İdaresi, Qualcomm hakkında anti-tekel soruşturması başlattı. Soruşturma, Qualcomm’un İsrailli Autotalks’u devralma sürecinin Çin’in tekelleşme karşıtı düzenlemelerini ihlal edip etmediğini inceleyecek. Qualcomm, gelirinin yüzde 46’sını Çin’den sağlıyor. Nvidia ise daha önce benzer bir soruşturmaya tabi tutulmuştu.

ÇİP SEKTÖRÜNDE ABD ÖNLEMLERİ

Biden yönetimi, kilit teknolojilerin Çin’e transferini önlemeyi stratejisinin merkezine koydu. Çip ve Bilim Yasası ile Çinli üreticilerin ileri çip teknolojilerine erişimi kısıtlandı. Trump yönetimi de bu kısıtlamaları sürdürerek yapay zeka çipleri ve çip tasarım yazılımlarının Çin’e satışını durdurdu.

TARİFE RESTLEŞMESİ VE MÜZAKERELER

Trump’ın yeniden göreve gelmesiyle ABD, tarife politikalarıyla küresel ticareti kendi lehine biçimlendirmeye çalıştı. Çin’in karşı hamleleriyle başlayan tarife restleşmesi sonucunda ABD tarifelerini yüzde 145’e, Çin ise yüzde 125’e yükseltti. İki ülke, İsviçre, İngiltere, İsveç ve İspanya’da yaptığı müzakerelerle geçici tarifeler konusunda anlaşmaya vardı. Sonraki müzakerelerin 10 Kasım öncesinde yapılması planlanıyor.