Eğitimsiz ve yoksul halk sigaraya yöneliyor

Tüm dünyada birçok tıbbi ve ekonomik soruna yol açan tütün ve tütün ürünleri bağımlılığı Türkiye’de de giderek büyüyen yaralar açmaya devam ediyor. Gelişmiş ülkelerdeki düşük tütün ürünleri kullanımına karşın gelişmekte olan ülkelerde yaşayan insanlar daha yoğun bir şekilde tütün ve tütün ürünleri bağımlılığı gösterirken; İzmir Ekonomi Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Oğuz Kılınç, 31 Mayıs Dünya Tütünsüz günü nedeniyle Türkiye’deki tütün bağımlılığı konusu hakkında bilgiler paylaştı. Türkiye’de sigara içen kişilerin nüfustaki oranının 2024 sonu itibariyle yüzde 35 olduğu bilgisini aktaran Kılınç, tütün bağımlılığı ile mücadele konusunda da giderek başarıdan uzaklaşan Türkiye’de tütün ürünleri kullanımının 12 yaşa kadar düştüğünü belirtti. Nikotin bağımlılığının basit bir bağımlılık olmadığını söyleyen Kılınç, her yıl bu bağımlılık yüzünden ülkenin 50 milyar dolar kaybettiğine dikkat çekerek; ekonomi, eğitim ve hukuki gelişmelerin tütün bağımlılığına olan etkisine vurgu yaptı.

HER 3 KİŞİDEN 1’İ SİGARA İÇİYOR

Tütün ürünü kullanım oranlarının gelişmiş ülkelerde daha düşük olduğuna dikkat çeken Kılınç, Türkiye’de ise 15 yaş üzerindeki nüfusta sigara içme oranın yüzde 35 civarında olduğunu açıkladı. Gelişmiş ülkelerde bu oranın yüzde 10’un altında olduğunu aktaran Kılınç, “Dünyada ve Türkiye'de hala tütün kullanımı çok önemli sağlık sorunlarına yol açan bir bağımlılık. Dolayısıyla Dünya Sağlık Örgütü 31 Mayıs'ı Dünya Tütünsüz Günü olarak ilan etmiş durumda. Her yıl bir tema belirliyor. Bu yılın teması ‘tütün endüstrisinin maskesini düşürün’ ama tabii ki bunun dışında tütünle ilişkili tüm sorunların gündemde tutulması gerekiyor. Tütün ürünlerinin dünyadaki kullanımına baktığımızda gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler olarak 2 bölümde değerlendirmek lazım. Gelişmiş ülkelerde tütün kullanım oranları çok azaldı. Toplum geneline baktığımızda yüzde 10’un altında tütün ürünü kullanım oranı var. Bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde ise hala oranlar oldukça yüksek. 2023 sonu itibariyle Türkiye'de 15 yaş üstü nüfusta sigara kullanım oranı yüzde 34,8. Bunun 2025 sonu itibariyle yüzde 35’e çıkmış olacağını tahmin ediyoruz. Türkiye’nin gelişmiş ülkelerin oranlarına en yakın sigara içme oranlarına sahip olduğumuz yıllar 2008 – 2012 dönemi. Bu dönemde 15 yaş üstü nüfusta yüzde 27,1’e kadar düşmüştü. 2012’den sonra oranın yükselerek yüzde 35’e çıktığını söyleyebiliriz” diye konuştu.

YILLIK ZARAR 50 MİLYAR DOLAR

Tütün kullanımının ekonomik boyutları hakkında bilgiler paylaşan Kılınç, içilmek için satın alınan ürünler ve bu ürünlerin kullanımı sonucu oluşan hastalıkların tedavisi için toplam 50 milyar dolar harcandığını belirtti. Sigaradan alınan yüksek verginin ise bu maliyeti karşılamadığını aktaran Kılınç, “Bunun ülkeye maliyeti açısından bakacak olursak her yıl sigara bağımlıları tütün mamullerinin satın alınması için 20 milyar dolar para harcıyor ve bu para ulus ötesi tütün şirketlerine gidiyor. Tütünle ilişkili hastalıkların tanı ve tedavisi için de bu ülke 30 milyar dolar para harcıyor. Yani tütün kullanımının 50 milyar dolar bir ekonomik yükü var ülkeye. Tütün ürünlerinden alınan yüksek verginin bu zararı karşılamadığı da oldukça açık. Türkiye'de değişik sektörlerden ÖTV toplanıyor. Bu ÖTV'nin yüzde 23’ü tütün mamullerinden geliyor. Petrol ve doğalgazdan da yüzde 28 geliyor. Yani iki kalem petrol, doğal gaz ve tütün aslında tüm ÖTV’nin yüzde 50’sini oluşturuyor. Bu çok yüksek bir miktar ve bu ürünlerin ne kadar tüketildiği ile alakalı. Ama bu kötü bir ticaret çünkü devletin burada elde ettiği ÖTV gelirinin 50 milyar doların çok çok altında olduğunu biliyoruz” ifadelerini aktardı.

KULLANIM YAŞI 12’YE KADAR DÜŞTÜ

Tütün ürünlerinde bağımlılığa yol açan nikotinin kişinin beyin mekanizmasını bozduğunu belirten Kılınç, nikotin bağımlılığının basit bir bağımlılık olmadığını söyledi. Sigara bağımlılığını, ülkenin ekonomik gelişmişliğinin, toplumsal gelişmişlik durumunun ve eğitim düzeyinin de etkilediğini vurgulayan Kılınç, “Tütünle ilk tanışma yaşı ülkemizde 12 yaşa kadar düşmüş durumda. İçenlerin yaş ortalamasına baktığımızda da 2008-2012 döneminde 22 yaşa kadar çıkmışken 2024 sonu itibariyle tekrar 18 yaşına düşmüş durumda. Bu tütün kontrolünün ülkede yeterince iyi yapılmadığının başka bir göstergesi tabii ki. Tütünün içindeki nikotinin bağımlılık gücü eroin ve kokainle eş değer olduğu için başladıktan sonra bundan kendi kendine kurtulmakta zorlaşıyor. Nikotin bağımlılığı basit bir bağımlılık değil. İrade dışı çalışan beyin bölgesindeki mekanizmayı bozarak kişinin nikotini yediği yemek, içtiği su, uyuduğu uyku gibi görmesine sebep oluyor” dedi.

ELEKTRONİK SİGARA YENİ HASTALIKLARA YOL AÇTI

Son dönemlerde popüler olan ve daha az zararlı diye pazarlanan elektronik sigara ile geleneksel tütün ürünleri arasında bir fark olmadığını dile getiren Kılınç, elektronik sigaranın içinde başka zararlı maddelerin de bulunduğunu dile getirdi. Elektronik sigara kullananlarda yeni hastalıklar da oluşmaya başladığına dikkat çeken Kılınç, “Tütün endüstrisinin nikotinin bağımlılık gücünü arttırmak için ürünlerin içine koyduğu maddelerin de ciddi bir sorun olduğunu söyleyebiliriz. Nikotin içeren tüm mamuller bizim gözümüzde birbirinden farklı değil. Geleneksel dediğimiz sigara, nargile, puro, pipo, sarma tütün gibi ürünler ile bunun daha çok bağımlılık yapıcı hale getirilmiş hali olan elektronik sigaranın birbirinden farkı yok. Hücre düzeyinde baktığımızda iki grubun hücre düzeyinde verdiği zarar açısından hiçbir fark yok üstelik elektronik sigarada vucuda zarar veren başka maddeler de var. Duman değil buhar çıkıyor, içinde daha az zararlı madde var diye pazarlamaya çalışıyorlar ama bize gelen hastalarda ikisinin oluşturduğu zararlar açısından fark yok. Hatta elektronik sigara nedeniyle yeni hastalıklar oluşmaya başladı. Akciğerin hava odacıklarının içinde sıvı birikmesiyle ortaya çıkan ve yoğun bakıma yatıracak kadar, entübe olacak kadar akciğer yetmezliğine yol açan bir hastalık tanımlandı son zamanlarda. Bu sadece elektronik sigara ya da ısıtılmış tütün ürünleri içenlerde oluyor” şeklinde ifadeler aktardı. 

EN ÇOK ÖLDÜREN HASTALIKLARA TÜTÜN ETKİSİ

Ölümle sonuçlanan hastalıklara tütün kullanımının büyük etkisi olduğunu dile getiren Kılınç, sigara içenlerde kanser riskinin 30 kat arttığını vurguladı. Sigara bırakıldığında ise vücudun hızla iyileşme sürecine girdiğini açıklayan Kılınç, “Tütün ürünleri ve nikotin vücudu hızla zehirleyen maddeler oldukları için içmemeye başladığınız anda kurtulması da çok hızlı oluyor. İçmemeye başladıktan 20 dakika sonra ilk iyileşmeler başlıyor. 24 saatte kanda tütün ya da nikotin ürünleriyle ilişkili zehirleri vücutta bulamıyoruz. Eğer kanser ya da KOAH dediğimiz kalıcı hasarlar oluşmadıysa bunları oluşturan vücuttaki olumsuz etkiler 20 dakikadan itibaren düzelmeye başlıyor. 1 yıl içinde kalp krizi geçirme riski 10 kattan 5 kata iniyor. Sürekli sigara içen birinin yaşıtlarına göre kanser olma riski 30 kat daha fazlayken bırakıldığı anda bu risk yıllar içinde içmeyen insanların risk seviyesine yaklaşıyor. Sigara sadece Akciğer kanseri, KOAH gibi hastalıklar yapar gibi biliniyor ancak dünyada en çok ölüme yol açan 10 hastalığa baktığımızda ilk 6’sını oluşturan ya da oluştuktan sonra kötüleştiren ve ölüme götüren sebep tütün ürünleri. Göğüs hastalıkları uzmanlarına muayeneye gelen hastaların yüzde 90’ı tütün kullanımından kaynaklı hastalık yaşıyorlar. Aslında hiç sigara içilmese her gün tedavisini yaptığımız onlarca hastalığı biz tıp fakültelerinde nadir görülen hastalıklar diye anlatırız” şeklinde görüşlerini aktardı.

KONTROLDE İLK 4’TEN SON 4’E GERİLEDİK

Türkiye’de 2024 yılında 150,4 milyar adetten daha fazla sigara içildiğini dile getiren Kılınç, Türkiye’nin tütün kullanımı kontrolünde şu an dünyadaki son 4 ülkeden biri olduğuna dikkat çekti. Kontrol konusunda iyi bir noktaya gelmek için topyekün bir seferberlik başlatılması gerektiğini ifade eden Kılınç, “Dünya Sağlık Örgütü'nün önerdiği MPOWER diye kısaltılan 6 bileşenli bir reçete var. Bir ülkede kapalı alanlarda sigarayı yasaklarsanız, sigaranın üzerindeki vergiyi arttırırsanız, reklam promosyonunu yasaklarsanız, sigara bırakma polikliniklerini yayınlaştırırsanız, yaptığınız çalışmaları gözden geçirip, kalite döngüsü için de eksik kalanları tamamlarsanız, halkı bilgilendirirseniz tütün kontrolünü iyi yaparsınız diyor. Ama yapılan çalışmalar şunu da gösteriyor ki; bir ülkenin hukukun üstünlüğü endeksi, parlamentosundaki kadın parlamenter sayısı ve demokrasi indeksi, ülke gelirinden sağlığa ayrılan pay  yükseldikçe tütün kullanımı azalıyor. Gelir eşitsizliği, cinsiyet eşitsizliği varsa ve hukuka duyulan güven düşükse, demokrasi endeksi düşükse bu durumda tütün kontrolü bozuluyor ve başlama yaşı aşağılara iniyor ve içenlerin oranı da artıyor. Bir ülkede haneye giren paranın açlık sınırının üzerinde olması, eğitim düzeyinin yükseltilmesi gerekiyor. Bunları birlikte uyguladığınızda sorunu tam kontrol altına alabiliyorsunuz. Dünyada bunu başarmış ülkeler var. Biz tütün kontrolünde 2009-2010 yıllarında dünyada 4’üncü ülkeydik şu anda sondan 3’üncü ülkeyiz. 2024 sonu itibariyle 150,4 milyar adet sigara tüketildi bu ülkede. Kişi başına yıllık düşen miktar ise bin 790 civarında. Bu 2012’de bin 100 civarındaydı. 2012’ye kadar iyi yaptığımız ve dördüncülüğe kadar yükseldiğimiz tütün kontrolünde bu başarıyı tekrar yakalamamız mümkün. Topyekûn bir seferberlik ve saydığımız tüm etkenlerin birlikte düzeltilmesi ve işlemesiyle eski başarımızı tekrar yakalayabiliriz diye düşünüyorum” ifadelerinde bulundu.