İnşaat Mühendisleri Odası: Deprem için kaybedecek bir gün bile yok

Muhabir-Berkay Erden / Tüm ülkeyi derinden sarsan 17 Ağustos Marmara Depremi’nin yıl dönümü nedeniyle bir basın toplantısı düzenleyen İnşaat Mühendisleri Odası olacak yeni afetler öncesinde önemli uyarılarda bulundu. Şube Başkanı Eylem Ulutaş Ayatar, ve Genel Merkez Yönetim Kurulu üyesi Jale Alel’in hazır bulunduğu basın toplantısında Şube Sekreteri Bengi Atak, şube adına yaptığı açıklama ile depreme hazırlık konusuna dikkat çekti.  Konuşmasına Marmara Depremi’nin yaşattığı büyük yıkımdan bahsederek başlayan Atak, “Tarihimizin en büyük afetlerinden biri olan Büyük Marmara Depreminin üzerinden çeyrek asır geçti. Gölcük merkezli 7,4 büyüklüğündeki deprem başta Marmara bölgesi olmak üzere tüm  Türkiye`yi derinden etkilemiştir. Yalnızca can ve mal kayıpları itibariyle değil meydana geldiği  bölgenin, sanayinin ve nüfusun yoğunlaştığı bir coğrafya olması dolayısıyla depremin  ekonomik ve siyasal sonuçları da ağır olmuştur. Tüm ülkeyi sarsan bu afetin ardından depremlere yönelik konular kamuoyunda yoğun bir  şekilde tartışılmış, depremlere yaklaşımın yalnızca afet sonrası müdahale ve yara sarma  faaliyetleriyle sınırlı tutulamayacağı, depremlere hazırlık çalışmalarının enine boyuna  değerlendirilerek kalıcı çözümler üretilmesi gerektiği konusunda bir konsensus oluşmuştur.  Nitekim devam eden süreçte birçok kamu kurum ve kuruluşu, üniversiteler ve meslek  odalarınca depreme yönelik hazırlık, güvenli ve sağlıklı kentleşme konularında bilimsel-teknik  çalışmalar yapılmış, raporlar hazırlanmış, eylem planları oluşturulmuştur. Gelgelelim afete  hazırlık konusunda yürütülen tartışmalar zamanla gündemden çıkmış, yapılan onca bilimsel-  teknik çalışma  ise kurumların tozlu raflarında unutulmaya terk edilmiştir” şeklinde konuştu.

Deprem gerçeği unutuluyor

Konuşmasında yaşanılan depremlerden sonra dile getirilen vaatlerin unutulduğuna ve tedbir alınmadığına dikkat çeken Şube Sekreteri, “Oysa başta Odamız deprem gerçeğinin unutulmaması, gerekli tedbirlerin alınması için bir an  önce harekete geçilmesi gerektiğini ısrarla hatırlatmaya, kamuoyunda farkındalık oluşturmaya  çalışmış, yetkili kurumları ise harekete geçmeye çağırmıştır. Büyük Marmara Depreminin 25’inci yılında her yıl olduğu gibi bir kez daha uyarmaya devam  ediyoruz. Peki bizler, 17 Ağustos 1999 dan bu yana yapılması gerekenleri defalarca  seslendirirken, yetkili makamlarda bulunanlar, yerel ve merkezi yöneticiler  ne  sorunun cevabını görmek için bu 25 yılda yaşanan diğer depremlerin yıkıcı sonuçlarına  ne yaptı? Bu  sorunun cevabını görmek için yaşanan depremlere bakmak yeterli olacaktır. 1 Mayıs 2003 Bingöl Depremi, 23 Ekim-9 Kasım 2011 Van  Depremleri, 24 Ocak 2020 Elazığ Sivrice Depremi, 30 Ekim 2020 İzmir Depreminde binlerce  kişi hayatını kaybetti, binlerce yapı yerle bir olurken kentlerin altyapıları çöktü, haftalar, hatta  aylarca deprem bölgelerinde yaşam normale dönemedi,  Görüldüğü gibi, bizler her 17 Ağustos’ta ülkemizin yapı stoku, yapı üretim Ve denetim süreci  başta olmak üzere depreme hazırlık konusundaki uyarılarımızı ne kadar vurgulasak da  alınmayan tedbirler, görmezden gelinen deprem gerçeği sonucu can Ve mal kayıpları  yaşanmaya devam etmiştir. Orta ölçekli sayılabilecek depremlerde bile can kayıplarının Ve bina  hasarlarının bu kadar büyük olması adeta 6 Şubat Depremleri öncesi bir uyarı niteliği taşımıştır.  Ancak ne yazık ki bu uyarıların da dikkate alınmaması, afet yönetiminin siyasi şova  dönüştürülmesi, deprem gerçeği bahane edilerek kentsel dönüşüm uygulamalarının kentlerin  değerli arsalarında rantsal dönüşüme alet edilmesinin en acı sonucu 6 Şubat 2023  Depremlerinde görülmüştür” ifadelerini kullandı.

Yapı stoku alarm veriyor

Türkiye’nin mevcut yapı stoğunun depreme hazırlıksız olduğunu belirten Bengi Atak, yaptığı açıklamada yapı stoğunun dönüşüm hızının yetersiz olduğunu dile getirdi. Depreme hazırlığın yapı stoğunu düzeltmek ile mümkün olacağını dile getiren Şube Sekreteri; “ Depremlere hazırlık çalışmalarının başında yapı stokunun iyileştirilmesi gelmektedir. Ülkemizde yapı stokunun durumu tam anlamıyla belirsizlik içindedir. Öyle ki Türkiye`de yapı stokunun sayısı, bunların ne kadarının riskli olduğu bile tam anlamıyla bilinmemektedir. TBMM`nin İzmir Depremi sonrası kurduğu Araştırma Komisyonun Temmuz 2021 tarihli  raporuna göre Türkiye de 10 milyon civarında olan yapı stokunun 6-7 milyon civarında olan  kısmı riskli yapı statüsündedir. Yine TBMM'nin Kahramanmaraş Depremleri sonrası kurduğu  Araştırma Komisyonunun 6 Şubat Depremlerine ilişkin hazırladığı Mayıs 2023 tarihli raporuna  göre son 11 yıl içerisinde ülke genelinde 238 bin civarında riskli yapının "Kentsel Dönüşüm"  uygulanarak yenilenmesi sağlanmıştır. Telaffuz edilen riskli yapı tahminlerinin yanında, 238 bin  oldukça yetersiz kalmıştır.  İstanbul ili geneli için de benzer belirsizlik söz konusudur. İstanbul’da 6 milyon civarında  konutun yaklaşık 600 binin çok riskli olduğu ifade edilmektedir. Bakanlığın açıklamalarına göre  2012 yılından bu yana İstanbul’da yaklaşık 800 bin bağımsız bölümün dönüşümü  tamamlanmıştır. İstanbul’da acil dönüşmesi gereken 600 bin bağımsız bölüm başta olmak  üzere toplamda 1,5 milyon konutun 5 yıl içerisinde dönüştürüleceği Bakanlığın açıklamalarında  vaad edilmektedir. 12 yılda 800 bin konut dönüştürülmüşken 5 yılda 1,5 milyon konutun nasıl  dönüştürüleceği merak konusudur” dedi.

Deprem konutlarında hedefe ulaşılamadı

İktidar tarafından yapılacağı söylenen deprem konutlarının tamamlanma hızının düşüklüğüne dikkat çeken Şube Sekreteri kamuoyuna verilen bilgilerin yanıltıcı olduğunu dile getirerek; “İktidarın yaptığı açıklamalarda ifade ettiği sayısal verilerin büyük oranda halkı yanıltmaya  yönelik olduğu görülmektedir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 31 Mart 2023'te yaptığı  açıklamada 319 bini 1 yil içinde olmak üzere toplam 650 bin yeni konutun depremzedelere  teslim edileceğini duyurmuştur. Oysa Temmuz 2024 itibariyle TOKİ'nin verilerine göre 11 ilde  projesi yüzde 90'in üzerinde tamamlanmış olan konut sayısı yalnızca 38.229 dur. Yani bir yılda  tamamlanacağı iddia edilen 319 bin konutun ancak yüzde 12'si tamamlanma aşamasına  gelmiştir.  TOKİ kaynaklarına göre projesi üzerinde yüzde  90'in  tamamlanan   konut sayısı Adana; 2196, Adıyaman; 1769, Diyarbakır;  3221, Elazığ;  2374, Gaziantep;  10082, Hatay;  3340, Kahramanmaraş; 7549, Kilis;  756, Malatya; 5351, Osmaniye;  694 ve Şanlıurfa;  897’dir. Son 20 yılda 700 bin civarında konut inşa eden TOKI’nin bu kadar kısa sürede söz verilen bu  hedefe nasıl ulaşabileceği ise tam bir muammadır. 6 Şubat 2023 tarihinde gerçekleşen ve 11 ili etkileyen büyük depremin yarattığı konut üretimi ihtiyacının yanı sıra, Meclis Raporunda ifade edildiği üzere ülke genelinde 6-7 milyon riskli yapının dönüştürülmesi gerekmektedir. Mevcut yapı stokunun durumunun iyileştirilmesi için Büyük Marmara Depreminden bu yana geçen 25 yıl adeta boşuna harcanmıştır. Yapılarımızın büyük çoğunluğu olası bir büyük depremde yıkılmayı beklemektedir” sözlerini paylaştı.

Yapı üretim süreci ranta kurban ediliyor

Açıklamalarına devam eden Bengi Atak, depreme hazırlığın en önemli süreçlerinden olan yapı üretim sürecinin kar odaklı olduğunu dile getirerek; “Afetlerde oluşan yapı hasarlarının önemli bir kısmı yapı üretim sürecindeki hatalardan eksiksiz olarak yerine getirilmesidir. kaynaklanmaktadır. Güvenli yapı üretim sürecinin olmazsa olmazı ise şantiye şefliği görevinin halkın can ve mal güvenliğini yakından ilgilendiren yapı üretim sürecinin anahtar pozisyonunda olan şantiye şefinin, taşıdığı sorumluluk ve şantiye alanında yüklendiği görevin kapsamı dikkate alındığında şantiyeden hiç ayrılmaması gerekirken, mevzuatın izin verdiği haliyle 4 ayrı işin şantiye şefliğini yapma şansı yoktur. Üstelik ilgili mevzuata göre, yapım işinin tek ruhsata bağlı veya toplu yapı niteliğinde olması halinde yapı inşaat alanı sınırı uygulanmamaktadır. Bir olarak yapılmalıdır. deprem coğrafyası olan ülkemizde şantiye şefliği, 1500 m2 üstü bütün işlerde tam zamanlı olarak yapılmalıdır. Açıkça ifade etmek gerekirse Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı güvenli yapılaşma ve halk sağlığının korunması amacıyla değil, daha fazla rant ve kâr elde etmek isteyen müteahhit şirketlerinin arzularına göre hareket etmiş, mühendislik hizmetlerini yasal prosedürü tamamlamak amacıyla yalnızca bir imzaya indirgemiştir” dedi.

Şantiyelerde yapı denetim yapan mühendislere saldırılar arttı

Müteahhitlerin kendi yapılarını kendilerine bağlı kuruluşlarla denetlenmesinin kısmen önüne geçildiğini aktaran Şube Sekreteri, yapı denetim sürecinde hala bir çok sorun olduğunu dile getirdi. Bağımsız denetimler sırasında meslektaşlarının saldırılara maruz kaldığını söyleyen Sekreter Atak; “6 Şubat 2023 depremlerinin ardından kamuoyunda en çok tartışılan konulardan biri de yapı denetimi süreçlerine ilişkin endişeler olmuştur. Nitekim bu endişe hiç de yersiz değildir. 2001 yılında çıkarılan 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanunla denetim hizmetinin kamusal niteliği yok sayılarak denetim hizmeti ticarileştirilmiştir. Öyle ki 2019 yılına kadar müteahhitlerin kendi denetim şirketlerini belirlediği bir sistem yürürlükte olmuş ve 18 yıl denetçilerle yürütmüştür. boyunca müteahhitler kendi yaptıkları yapıların denetimini kendi seçtikleri ve ücretini ödedikleri Yapı denetim sisteminde yapılan düzenlemelerle; 1 Ocak 2019 tarihi itibariyle yapı denetiminde ‘e-dağıtım’ sistemine geçilerek, hangi yapıda, hangi yapı denetim kuruluşunun görev alacağının elektronik ortamda bakanlık tarafından belirleneceği bir değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklikle, yapı denetim kuruluşunun müteahhit ile olan ilişkisinin kesilmesi doğrultusunda kısmen olumlu bir gelişme sağlamıştır. Ne var ki denetimin bağımsızlaştırılarak yapı kalitesinin artırılmasını amaçlayan düzenleme yeni sorunları da beraberinde getirmiştir. Özellikle bu düzenlemeden sonra şantiye sahalarında yapı denetimi görevini icra eden mühendislere yönelik şiddet olayları artmış, sözlü ve fiziki şiddet olayları-tırmanışa geçmiştir. Meslektaşlarımızın görevlerini doğru ve sağlıklı bir şekilde yerine getirmesinin engellenmesi ve şantiyelerde şiddete uğramasına karşı önlem alınması gerekmektedir. Meslektaşlarımızın şantiye sahalarında verdiği hizmet kamusal niteliktedir. Şantiyelerde denetim ve yönetim görevini yürüten meslektaşlarımız kamu görevlisi niteliğinde sayılmalı, can güvenliklerinin sağlanması da bizzat kamu gücünün sorumluluğunda olmalıdır” şeklinde bilgiler aktardı.

4 yılı bitiren sınırsız imza atıyor

İnşaat mühendisliğinin birçok alt dal içerdiğini belirten Atak bu sistemin değişmesi gerektiğini dile getirdi. Dünyada da örnekleri olan “yetkin mühendislik” sistemine geçilmesini söyleyen Bengi Atak;

İnşaat Mühendisliği içinde birçok alt disiplini barındıran, lisans eğitimi sonrasında da meslek  içi eğitim ve uygulama tecrübesi gerektiren bir meslek alanıdır. Oysa bugün 4 yıllık mühendislik  lisans programını tamamlayan bir mühendis neredeyse sınırsız imza yetkisiyle sektörde  faaliyet yürütebilmektedir. İnşaat mühendisliğinin ilgi alanına giren konularda halkın can ve mal güvenliğinin korunması yapı üretim süreçlerinin denetlenebilmesi, ülke kaynakların etkin ve verimli kullanılabilmesi  amacıyla, dünyada çeşitli biçimlerde örnekleri bulunan ‘Yetkin Mühendislik’ sisteminin hayata  geçirilmesi gerekmektedir.  Bunun uygulanmasını sağlayabilecek kurum ise tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de 6235  Ies  kanun ile görevlendirilmiş ve yetkilendirilmiş meslek kuruluşlarıdır. inşaat mühendisliği  meslek uygulamaları ve inşaat mühendislerinin yetkinlik/yeterlilik belgelendirmesinin İnşaat  Mühendisleri Odasının yetkisi dışında gerçekleşmesi hukuken ve mantıken yanlıştır” ifadelerini kullandı.

Felaketler unutuluyor

Basın açıklamasında son olarak yaşanan felaketlerin kentlerin hazırlıksızlığını göz önüne sermesine rağmen depreme hazırlık konusunun gündem dışına çabuk çıktığını dile getiren Bengi Atak, şu ifadeler ile basın açıklamasını noktaladı; “Marmara Depreminin üzerinden geçen 25 yılda alınmayan tedbirlerin bedelini son olarak yaşadığımız 6 Şubat Depremlerinde acı bir şekilde ödedik. Aradan geçen bunca zamandan  sonra 6 Şubat Depremlerinin hemen ardından benzer konular tekrar tartışıldı, kentlerimizin  afetlere karşı hazırlıksızlığı tüm çevrelerce açık bir şekilde görüldü. Toplumun beklenen  afetlere karşı endişeleri,  yerel ve merkezi  yöneticilerden beklentileri özellikle son yerel  seçimlerde açık bir şekilde görüldü. Siyasi partilerin yerel seçim sürecinde yürüttükleri  kampanyalarda afetlere karşı hazırlık_ önemli bir yer tutarken, bugüne kadar alınmamış  tedbirlerin 6 Şubat Depremlerinde ortaya çıkardığı yıkım, seçim sonuçlarını etkileyen başlıca  konulardan biri oldu Ancak ne yazık ki bu son felaket de şimdiden gündemden çıkmış  görünmektedir. Oysa önlem almak için kaybedilecek tek bir günümüz bile yoktur.  Depremin 25’inci yılında hayatını kaybeden yurttaşlarımızı bir kez daha saygıyla anıyor, Odamızın  yapı stokunun tespiti, yapı üretimi, denetimi kentsel dönüşüm ve mühendislik hizmetlerinin  belgelendirilmesi konuları başta olmak üzere bugüne kadar yaptığı açıklamalarda, kurumlara  ilettiği raporlarda ifade edilen çözüm önerilerinin bir an önce hayata geçirilmesi ve meslek  odalarının bu sürece dahil edilmesi gerektiğini önemle vurguluyoruz.”

BERKAY ERDEN