Mazlum milletlerin silahı: Karikatür

SULTAN GÜMÜŞ - ÖZEL RÖPORTAJ
“Zalimler, diktatörler karikatürden daima korkmuşlardır ve karikatür mazlum milletlerin elinde silah olmuştur” diyor Ressam ve Karikatürist Turan İyigün. Kendisi İzmirlilerin ismini çoğu kez duyduğu bir sanatçı. İyigün, yılların eskitemediği meşhur ‘Gıcık Dergisi’nde yıllarca emek verdi, yarışmaların aranan jüri üyesi oldu, usta ve merhum sanatçı Barış Manço’nun yanına giderek portresini çizdi, düzenlediği etkinliklerle sosyal sorumluluk projelerini gerçekleştirdi ve daha birçok başarıya imza attı. 80’li yıllardan bu yana resimle ilgilenen Turan İyigün’ün uzun bir zaman geçmesine rağmen dilinden düşürmediği bir mottosu vardı: “Karikatür çizgiyle yapılan mizahtır, karikatür muhalif bir sanattır. Karikatür demokrasinin, insan haklarının, bilimin ve emeğin yanında yer almalıdır.” İşte Turan İyigün ve onun bu ilkeleriyle ilerleyen çalışmaları, başarıları, hikayesi…



Öncelikle kendinizi biz ve okurlarımıza tanıtabilir misiniz? Ayrıca karikatür / resim sanatı ile ne zaman, nasıl tanıştınız?
1953 yılında doğdum, bir kamu kurumundan emekli oldum. Karikatür sanatı ile 80’li yıllardan beri ilgileniyorum. İzmir’de çıkan Yeni Asır gazetesinin mizah eki olan ‘Gıcık Dergisi’nde hocamız Eflatun Nuri ve İzmirli çizer arkadaşlar ile bu dergide çizip, dergiyi çıkarmakla başladık. Yaşamış olduğumuz sorunlardan ve Türkiye’nin çelişkilerle dolu bir ülke olmasından dolayı karikatüre daha çok ağırlık verdim. Bugüne kadar üç kez kişisel sergi açıp, karma sergilere de katıldım. Birçok mizah dergilerinde karikatürlerim yayınladı.

Portre karikatürleriniz bizim oldukça ilgimizi çekti. Karikatür sanatında portre karikatürü veyahut farklı bir tür karikatür ayrımı var mı? Varsa sizin portre karikatürü yapma sebepleriniz nedir bahsedebilir misiniz?
Benim portre karikatür yapma sebebim, portre karikatür çizimini çok sevmemden kaynaklanıyor. Kişilerin portrelerini çizerken onların yüzlerini komik bir şekilde çizmek hem onları, hem de beni mutlu ediyor.
Karikatürlerinizle İzmir’de farklı belediyelerin çeşitli etkinlik programlarına katılıyorsunuz. Bu etkinliklerde aldığınız tepkiler nasıl oluyor? Anlatabilir misiniz?
Bu etkinlikler özellikle her sene belli bir ayda bir gün yapılıyor ve çok güzel geçiyor. İnsanların bulunduğu çevre dışından gelen karikatür sanatçıları ve çizimlerini yakından tanımasının, fikir alışverişi açısından çok yararlı olduğunu düşünüyorum. Bunun dışında etkinlik izleyicilerinin düşüncelerini alma açısından da önemli buluyorum.
Karikatür sanatının ülkemizde gelişimini nasıl buluyorsunuz? Sizce dünyadaki diğer ülkelerle karşılaştırdığımızda nerede konumlandırabiliriz kendimizi?
Kişilerin tek tek portre karikatürlerini çiziyoruz ve büyük bir beğeni alıyoruz. Tüm dünyada, her alanda gelişim, diyalektik kaçınılmazdır. İnsanın yenileri keşfetme, öğrenme merakı, daha iyisini elde etmedeki yaklaşımı, gelişmeyi doğurur. Kısaca gelişim süreklidir, karikatürde de bu böyle.50 yıl, 30 yıl öncesinde ülkemizdeki karikatür sanatı arasında çok fark görürüz. Günümüze baktığımızda çok daha farklı bir çizgide olduğunu gözlemleriz. Karikatür sanatında bazı ülkelerin bizden ileri, bazılarının ise geride olduğunu düşünüyorum. Bu, ülkenin kültür düzeyi, karikatür sanatına verdiği önemle bağlantılı olduğu gibi yaşanmışlıklardaki çelişkiler, sıkıntı ve güçlükler ortasında hep karikatür var olmuştur. Çünkü karikatür bir eleştiri penceresi ve toplumun duygularına ayna olmuştur.”
Karikatür sanatının gelişimi elbette ki mizah kültürünün gelişimiyle doğru orantılıdır. Daha doğrusu ben böyle olduğuna inanıyorum. Siz bu konuyu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Kesinlikle. Bir de buna son zamanlarda varlığını gösteren, karikatürün de dünyasına giren teknolojik gelişimi de ekleyebiliriz.
Kişisel hedeflerinizi de merak ediyorum. Karikatür sanatında ulaşmayı planladığınız bir nokta var mıdır? Varsa neresi?
Kişisel hedefim daha çok çalışıp, çizip iyi bir portre karikatürcüsü olmak. Karikatüre baktığımızda verilmek istenen düşünceyi izleyici en kısa zamanda almalı ve karikatür konuya bakış açısı ile özgünlük yönünden okuyucuyu etkileyebilmeli. Aslında son zamanlarda ülkemizde ve dünyada üretilen karikatürlerin çoğuna baktığımızda bunu görebiliyoruz.
Dünyada ve Türkiye’de en başarılı bulduğunuz karikatür sanatçıları kimlerdir? Sebepleri ile birlikte öğrenebilir miyiz?
Çok sayıda başarılı bulduğum çizer var. Yalnız birkaç kişinin ismini sayarsak birçok çizere haksızlık etmiş oluruz.
Karikatür sanatı haricinde ilgilendiğiniz başka sanat dalları var mı? İlgilendiğiniz diğer sanat dalları varsa bu dallarda da çalışmalarınız oluyor mu?
Karikatür sanatı haricinde daha önceki yıllarda yağlı boya resim sanatı yapıyordum, hatta iki ödül bile almıştım. Karikatüre ilgim daha fazla olduğundan yağlı boya çalışmasını bıraktım ve karikatür sanatına yönelmeye bu alanda yoğunlaşmaya devam ettim.
Karikatür sanatının ülkemizde çok fazla gelişmediğini işitiyoruz. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz? Karikatür gelişmediyse onu geliştirmek için neler yapmalıyız?
Mizah dergilerinin tirajlarının düşüşü ve birçoğunun kapanması buna gösterge olmalıdır bence. Dünyanın neresine bakarsak bakalım her alanda olduğu gibi karikatürde de duraklama, yavaşlama ve sıçrama olacaktır. Ülkemizdeki karikatür potansiyelinin çok güçlü olduğuna inanıyorum.
Kedi maması karşılığında portre karikatür kampanyası düzenlediniz ve anlamlı bir sosyal sorumluluk projesine imza attınız. Devamı için neler söylemek istersiniz?
Doğrudur. Sokakta yaşayan kedicikler için ay sonuna kadar portre karikatür kampanyası başlattım. 15 kg. mito veya miço marka kuru kedi maması gönderen herkesin portre karikatürünü çizmeye başladım. Bu yolla gönderilen veya gönderilecek olan mamaların sokakta yaşayan canlara dağıtımını sağladım. Destek veren herkese de çok teşekkür ederim.
Son olarak, karikatür sizce genel anlamıyla ne ifade eder, ne demektir? Karikatür sahiden de aydınların bir silahı mıdır?
Karikatür çizgiyle yapılan mizahtır, karikatür muhalif bir sanattır. Karikatür demokrasinin, insan haklarının, bilimin ve emeğin yanında yer alır. Bu yüzden iktidar sahipleri ve güç odakları karikatürden hoşlanmazlar. Karikatür lügat manasıyla ‘hücum’ demektir. İtalyanca ‘Caricare’ kelimesinden geliyor. Karikatür mübalağada olsa bir hakikatin ifadesidir. Bunun için zalimler, diktatörler karikatürden daima korkmuşlardır ve karikatür mazlum milletlerin elinde silah olmuştur. Karikatür kendi başına bir yapıttır, bağımsız bir nüktenin, espirinin, hicvin çizgiye dönüşmesidir. Kimi zaman koca bir makaleden veyahut bir fıkradan daha çok şeyi olağan üstü çizgi gücüyle dile getirir.”

DÜNYA'DA KARİKATÜR
Karikatür, değindiği mevzuları mizahi ve eleştirel bir üslupla ele alarak insanlara anlatan bir çizim şeklidir. Bir nevi resimlerin mana kazanmış halidir. Karikatür sözcüğü dilimize Fransızcadan geçmiştir. Tarihin bilinen ilk karikatürleri Leonardo da Vinci tarafından kaleme alınmıştır. Ayrıca Gian Lorenzo Bernini karikatür sanatının yapı taşlarından biri olmuştur. Bu sanat İtalya ve Fransa’da ortaya çıkarak büyüme kaydetmiştir.

TÜRKİYE’DE KARİKATÜR
Karikatür sanatı, Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında mecmuaların geniş yayılmasıyla büyümeye başlamıştır. Bilhassa basım alanındaki teknolojik gelişmeler karikatür sanatına olumlu yönde etki göstermiştir. O dönemin karikatüristleri arasında; Opçandassis, Santr, Nişan Berberyan ve Ali Fuat Bey’i sayabiliriz. Bu devirde Osmanlı içinde yaşayan Ermeniler karikatür sanatını takip ederek çalışmalar yapmışlardır. Devamında ise Cemil Cem, Sedat Nuri İleri, Mehmet Baha, Münir Osman gibi isimler karikatür sanatında başarılı işler yapmışlardır.



GÜNÜMÜZDE KARİKATÜR
Şu anda ülkemizde en yaygın sanatlardan biri karikatürdür. Bugün karikatür, kendisini daha da geliştirmiş, her yerde takip edilen, beğenilen bir sanat alanına dönüşmüştür. Hemen hemen her konuda karikatür çizilebilir. Ancak yaygın olarak siyasi, sosyal ve spor gibi alanlardan esinlenerek oluşturulan karikatürler daha çok ilgi görmektedir. Birçok insanın ilgi odağına dönüşen karikatür alanında sergiler açılmakta ve müsabakalar tertip edilmektedir. Ayrıca gazete ve dergilerde karikatür sayfaları daha çok yer almaya ve ilgi görmeye başlamıştır. Günümüz karikatürcülüğünün önde gelenleri: Umut Sarıkaya, Yiğit Özgür, Selçuk Erdem, Behiç Ak, Aldülkadir Elçioğlu, Ersin Karabulut gibi usta isimlerdir.