Edebiyatın Ebemkuşağı: Halit Ziya Hikâyeciliğinde Renklerin Dili

Serveti Fünun Edebiyatının simgelerinden Halit Ziya Uşaklıgil’in eserlerinde tercih ettiği renklerin okuyucu üzerinde yaratacağı algıların irdelendiği kitabı, Köyceğiz’in huzurlu ortamında okudum. Kitabın içeriğini anlatmadan önce yazarı Doç.Dr. Maksut Yiğitbaş’ı tanımak; onun bakış açısı paralelinde özümsemek, verilen bilgilerin daha kalıcı olmasını sağlar. Urfa doğumlu Maksut Yiğitbaş, İlk ve orta öğrenimini bu ilde tamamladı. 1995 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldu. Bir süre Aksaray ve Erzurum’da Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenliği yaptı. 2009 yılında, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne öğretim üyesi olarak atandı ve hâlen aynı görevi sürdürmektedir. “II. Meşrutiyet’e Kadar Türk Romanında Paris” başlıklı teziyle Yüksek lisansını, “Hilmi Yavuz Hayatı, Sanatı ve Eserleri” adlı çalışması ile doktora öğrenimini tamamladı. 2007 yılında “Gülün Ustası Hilmi Yavuz”, 2019 yılında “Edebiyatın Ebemkuşağı: Halit Ziya Hikayeciliğinde Renklerin Dili” kitap çalışmaları yayımlandı. Akademik ve sanat/edebiyat dergilerinde yazıları yayımlanan yazar, Türkiye Yazarlar Birliği üyesi olup, Safahat Okumaları ve Sempozyumlarda konu hakimiyeti ile dikkatleri çekti. Servetifünun edebiyatına gelinceye kadar, edebiyatçıların geneli pek çok edebî alanda eserler verdiği halde, bu edebiyatın sanatçıları kendi bireyselliklerinden dışarı çıkmamayı tercih etmişlerdir. Halit Ziya Uşaklıgil ise renklere ayrı bir önem vermiş, onlara anlamlar yüklemiştir. Roman ve hikâyelerindeki sembol, üslup ve renkler ilişkisi ebemkuşağı kıvamında…

Eserlerindeki kişi ve mekânlardaki renkler rastlantı değil, yazarın bizzat kendi tercihidir. Zaten bunu İlm-i Sîma Ruhun Lisanı adlı eserinde insan tipolojisine duyduğu ilgiyi renklere yüklediği anlamlarla göstermiştir. Bu minvalde Uşaklıgil’in roman ve hikâyelerinde kullandığı renk sembolizmi, Erich Fromm’un kategorize ettiği forma büyük ölçüde uyar. Uşaklıgil evrensel, geleneksel ve rastlantısal renk sembollerine özellikle hikâye karakterlerinin saç, ten, giysi, duygu ve hayal dünyalarını anlatırken başvurur. Mekân tasvirlerinde geleneksel, bazen de bireysel tecrübesine ve psikolojisine dayanan rastlantısal sembol göstergeleri ortaya koyar. Bu sembol uygulamasını hikâye kurgusunun cereyan ettiği ortamı, kişilerin sosyal sınıfını, fiziki durumlarını ve ruhi yönlerini aktarırken de kullanır. Böylece renklerin diliyle üslubunu biçimlendirir. Renklerin her biri dildir, bu dili anlamak için onların anlamını bilmek, verdiği mesajı sezmek ve de yorumlayabilmek gerekir. Halit Ziya, muhayyilesindeki dünyayı anlatmak, üslubunu süslemek ve okuyucusunun hayal dünyasını şekillendirmek ya da yönlendirmek için renklere ve onların diline başvurur. Böylelikle renklerin sembolik anlamlarından yararlanarak okuyucusuna daha derin anlamlarla yüklü bir anlatı sunar. Uşaklıgil’in hemen her hikâyesine hâkim olan bir renk vardır. O, hikâyelerinde renklerin sembolik değerlerine doğrudan yer vermek yerine soyut dünyayı renklerle somut bir hâle getirmeyi dener. Uşaklıgil’in Aşk-ı Memnu, Bir Hikaye-i Sevda, Bir Şi’ri Hayal, Bir Yazın Tarihi, İhtiyar Dost, İzmir Hikâyeleri, Kadın Pençesi, Kırk Yıl, Küçük Fıkralar, Mensur Şiirler-Mezardan Sesler, Onu Beklerken, Sepette Bulunmuş-Hepsinden Acı, Solgun Ay, İlmî Sima, Hikâye, Mai ve Siyah eserlerini okurken karakterlere bu gözle bakmak, okuyucuya ebem kuşağı eşliğinde gezinme duygusunu yaşatacak; sarı, siyah, beyaz, kırmızı, mavi, yeşil, pembe, mor, kahverengi ve eflatun renklerinin gizemli anlamları belleklere kazınacaktır. Günce yayınları tarafından 2019 yılında basılan, büyük boy 128 sayfadan oluşan eseri okurken, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ile Cumhuriyet’in ilk yılları arasında kültür değişimine yakından tanık olunacaktır. Değerli Hocamız Doç. Maksut Yiğitbaş’a başarılar diler, nice esere imza atmasını temenni ederim.

Edebiyatın Ebemkuşağı: Halit Ziya Hikâyeciliğinde Renklerin Dili