Yerel Basının Sorunları ve Çıkış Önerileri

Medyanın Evirilmesi

Dünya geneli, 1970’li yıllarda başlayan ekonomik kriz ve ardından gelen neoliberal ekonomi politikaları, 1980’li yıllar ile birlikte yeni bir dönemin başlamasına neden oldu. Bu süreçte, medyada da mülkiyet yapısı değişti, medya büyük sermaye gruplarının eline geçti. Medya kuruluşlarında çalışan basın emekçileri sendikasız, kadrosuz, sigortasız bir ortamda her türlü iş güvencesinden yoksun bir biçimde çalışmaya başladı. İletişim teknolojilerinde meydana gelen gelişmeler ile özellikle yeni medya, güçlü, ilgili ve bilgili bir yerel kamuoyu oluşturma görevi üstlenen yerel basın kuruluşlarını da etkiledi. Yerel basın yeni iletişim teknolojilerinin sunmuş olduğu olanaklardan sınırlı biçimde yararlanmak durumunda kaldı. Kimi kuruluşlar kapandı, kimi kuruluşlarda ana akım medya şirketlerinin bünyesine katıldı. Ulusal medya, ekonomik anlamda herhangi bir zarara uğramamak için, iktidarın politik duruşu ile paralel ölçüde yayın çizgisine evirildi. Tüm bunlara rağmen son yıllarda yerel basının ne kadar önemli olduğu olgusu kendisini göstermeye başladı. Özellikle doğru ve tarafsız yayıncılığa nefes oldu. Yeni medya teknolojileri ile birlikte ulusal ölçekte etkin olmayı başardı. Özgür ve tarafsız yayıncılık belki de yerel yönetimlerde muhalefetin yeniden toparlanarak üstünlük sağlaması sonucunu elde etmesine katkı sağladı.

Sorunlar ve Çıkış Önerileri

Tüm toplumlarda Yargı, Yasama, Yürütme’nin yanında her ne kadar medya 4. Kuvvet olarak adlandırılsa da günümüzde bu etkinliğini tam olarak yerine getirmiyor denilebilir. En büyük sebebi ise yukarıda söz konusu evirilme sorunlarını sayabiliriz. Diğer bir önemli sorun ise gazetecilik için mesleki formasyonun tanımamış olması. Her meslekte belirli standart ve kurallar varken maalesef gazetecilik mesleğini herkes yapabilir durumuna gelmiştir. Emekliler, iş insanları ve politik kazanım elde etmek isteyen birçok kişi ya da kuruluş bünyelerine medya kuruluşları eklemektedir. Yerel ve ulusal basında nitelikli istihdamın sağlanması için gazetecilikte mesleki formasyon tanınmalı ve meslekte uzmanlaşmanın sağlanabilmesi için hayali kadroların ortadan kaldırılması gerekmektedir. Medya kuruluşlarında kadroların doğru bir şekilde kullanılması sağlanmalıdır. Yerel basın, küreselleşen ve dijitalleşen dünyada güç kaybetmektedir. Demokrasinin güçlendirilmesi için yerel basının güçlenmesi, güçlenmesi için de bu kuruluşların yaygın medya kuruluşları karşısında eşit ve adil bir zeminde varlığını sürdürebilmeleri şarttır. Bu nedenle, yerel basın kuruluşlarına hem kamu kurum ve kuruluşları hem de özel sektör tarafından destek sağlanması gerekmektedir. Toplumun en küçük parçalarının sorunlarını kamuoyuna yansıtması nedeniyle en önemli yapı taşlarından biri olan yerel basının, varlığını sürdürebilmesi ve gelişmesi için bir yasal düzenleme oluşturulması zorunluluk haline gelmiştir. Düzenleme oluşturulurken, yerel basın kuruluşları ile hareket edilmeli, haber ulaştırma kaygısı gütmeyen, resmi ilan pastasından pay almak amacıyla çıkan yerel gazetelerin faaliyetleri denetim altına alınmalıdır. Ayrıca oluşturulacak düzenlemede, internet gazetecileri göz ardı edilmemeli, yeni medyaya geçiş sürecinde internet gazetelerinde çalışan basın emekçileri de diğer basın emekçileriyle eşit haklara sahip olmalıdır. Yeni medya çağında, dijitalleşme süreçlerini başlatan yerel basın kuruluşlarının da yaygın basının kullanabildiği ekonomik ve teknolojik gücü kullanmaları zorunluluktur. Yerel basın kuruluşları, destekler sayesinde güç kazanarak, teknolojik olanaklara erişim ve nitelikli işgücü takviyesi ile kendini yenileme imkanına kavuşacaktır. Ayrıca bu sayede yerel basın kuruluşlarının haber çeşitliliği ve sayılarında da artış yaşanacak, daha zengin ve ilgi çekici bir içeriğe kavuşabileceklerdir. Böylece yerel basın kuruluşları yaygın basınla rekabet imkanına kavuşmuş olacaktır. Bunun yanı sıra güçlü yerel basının olması için yerel yönetimler nezdinde şeffaf bir sistem kurularak bütünleyici bir model oluşturulmalıdır. Örneğin büyükşehir statüsünde olan tüm belediye ve ilçelerinde aylık belediye meclis karar özetleri Basın İlan Kurumu’na günlük yayın yapan gazetelere ilan verilmelidir. Bu sayede hem şeffaf bir belediyecilik hizmeti sunulmuş olacak hem de yerel basın resmi olarak desteklenmiş olacak. Bunun başarılı örneğini İzmir Büyükşehir Belediyesi ve kentteki günlük yayın yapan gazeteleri gösterebiliriz. Uygulamanın ilçeler bazına çekerek yaygınlaştırmak yerel basına bir nebze de olsa fayda sağlayacaktır. Sendikalar ve işveren olarak görünen belediyeler arasında yapılan Toplu İş Sözleşmelerine (TİS) ek madde olarak konulan ve üyelerin kentteki gelişmeleri takip etmek için alınan gazetelerin objektif kriterler göz önünde bulundurularak alınmalıdır. Günlük yayın yapan Basın İlan Kurumu’na tabi gazetelere eşit bütçe kuralı getirilerek gazeteler desteklenmelidir. Resmi ilanlar her yıl yapılan zamlara rağmen yüz 30 ila 35 civarında düşüş göstermektedir. Bununla beraber son 5 yılda 1600’a yakın gazeteden 995’e kadar düşmüştür. İlan veren kamu kurumlarının Basın İlan Kurumu üzerinden yerel gazetelere verilmesi teşvik edilmelidir. Halk Bankası, Ziraat Bankası, Türk Telekom, Türk Hava Yolları, Anadolu Jet, SunEkspress gibi kamu kurumları Basın İlan Kurumu üzerinden yerel basın planlamasına tabi tutulmalıdır. Yerel basının gelişen teknoloji karşısında kendisini yenilemesi ve çağa ayak uydurabilmesi için. Avrupa Birliği ülkelerinde yapılan çalışmalar gibi Kalkınma Ajansları üzerinden teknik ve ekipman desteği verilmelidir. İnternet yasası ile beraber gazetecilik mesleğini icra edilmesi için gazetecilik ile ilgisi olmayanların bu konuda engellenmesi için çalışmaların yürütülmesi gerekiyor. Basın İlan Kurumu üzerinden ilan verilen gazete ve internet sitelerinin belirli kriterlere tabi tutulması gerekmektedir. Örneğin İzmir’de günlük yerel bir gazetenin resmi ilan hakkı elde etmesi için 11 gazeteciyi 36 ay boyunca istihdam etme ve günlük 2400 adet gazete satış zorunluluğu bulunmaktadır. Günlük gazetelere uygulanan bu kadar ağır şartlara rağmen internet mecralarında herhangi bir denetim bulunmamaktadır. İstanbul, Ankara ve İzmir’e uygulanan günlük satış zorunluluğu adeti arasında büyük bir fark bulunmaktadır. Örneğin İzmir’de günlük satış zorunluluğu 2400 iken, ekonomik güç ve nüfus yoğunluğu bakımından hemen hemen eş değer olan Bursa, Adana, Trabzon, Samsun, Antalya, Mersin gibi illerde 500 adet zorunluluğu bulunmaktadır. Bu mevcut durumda İzmir’de yayın 3 yapan gazeteler büyük kayıp yaşamaktadır. Satış zorunluluğu yerine baskı adeti kuralı tüm gazetelerin daha sağlıklı yayıncılık yapmasını sağlayacaktır. Tirajlardaki düşüş, azalan ilan gelirleri, yükselen döviz kurlarına paralel olarak artan baskı ve kağıt maliyetleri yerel basının gittikçe ağırlaşan sorunlarını oluşturmaktadır. Son 2 yıldır ortaya çıkan Kovid-19 salgını ise bütün bu sorunların üzerine tuz biber ekti. Salgın yerel basının ilan gelirlerini ciddi oranda düşürdü. Sokağa çıkma yasaklarının gazetelerin okuyucuları ile buluşmalarını engelleyince gazete tirajlarında yüzde 60’ı aşan düşüşler meydana geldi. Tüm bunlar göz önünde bulundurularak satış, baskı gibi konularda yeniden düzenleme ihtiyacı doğmuştur.

Yerel Yönetimlerin Desteği Objektif Kriterlere Bağlanmalı

Yerel basının ayakta kalması için yerel yönetimlerin desteği hayati öneme sahiptir. İzmir ölçeğinde günlük yayın yapan gazetelere İzmir Büyükşehir Belediyesi (İBB), TİS kapsamında ve bünyesindeki şirketler üzerinde günlük gazete alımı yapmaktadır. Yaptığımız araştırmalara göre İzmir Büyükşehir Belediyesi günlük olarak toplamda 8200 adet mecra almaktadır. Bunun 2100 adeti ulusal gazete, 6100 adet ise yerel gazetelerden oluşmaktadır. Haftalık gazete alım maliyeti ise 60.000 TL olarak gerçekleştirmektedir. Burada ödenen ödeneğin 4/3’ü yerel medyaya dağıtılmaktadır. Burada verilen destek gerçekten çok önemlidir. Ancak bunun Belediye Meclis Karar Özetleri gibi eşit ve şeffaf bir bütçe ile düzenlenmesi gerekmektedir. Objektif kriterler oluşturularak ona göre planlama yapılmalıdır. Kentte günlük yayın yapan her gazete de ciddi oranda basın emekçisi istihdam edilmektedir. Yapılacak şeffaf düzenleme ve sabit kriterler ile adil bir düzen oluşmuş olacaktır. Basın İlan Kurumu’na kayıtlı Türkiye’de Yayın Yapan Mecralar Basın İlan Kurumu’nun Ekim 2021 itibariyle yayınladığı mecraların tam listesi de gösteriyor ki Türkiye’de yazılı basın gün geçtikçe kan kaybetmektedir.

Basın İlan Kurumu’nun verdiği bilgilere göre,

“Resmi ilan hakkı ve reklam alan yayınlar toplamı 995” adettir.

* Resmi ilan hakkı ve reklam alan illerde günlük yayın yapan gazete sayısı Ekim 2021 itibariyle: 354

* Resmi ilan hakkı ve reklam alan ilçelerde günlük yayın yapan gazete sayısı Ekim 2021 itibariyle: 163

* Resmi ilan hakkı ve reklam alan illerde haftalık, haftada 2 ve haftada 3 gün yayın yapan gazete sayısı Ekim 2021 itibariyle: 297 yayın Resmi ilan hakkı ve reklam alan yayınlar ulusallar dahil: 995

Yerel Basının Sorunları ve Çıkış Önerileri