Muhalefet Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

HULUSİ YEĞMEN
Merhaba değerli okuyucular bu hafta Türkiye’nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nı anlatacağım Bilgileri Wikipedia’dan derledim Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF), Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk muhalefet partisidir. Mustafa Kemal (Atatürk) Paşa’nın eski silah ve dava arkadaşları olan Kâzım Karabekir, Rauf (Orbay) Bey, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, Refet (Bele) Paşa ve Adnan (Adıvar) Bey’in öncülüğünde, 17 Kasım 1924’te kurulmuştur. Parti tüzüğünde cumhuriyet ilkesinin, liberalizmin ve demokrasinin benimsendiği belirtilirken aynı zamanda dini inançlara da saygılı olunduğu açıklanmıştır. (Mustafa Kemal Paşa Nutuk’ta bu durumu “dini siyasi çıkarlara alet etmek” olarak yorumlamıştır.
) Rauf Orbay’ın parti kurulmadan önce cumhuriyet ile ilgili eleştirileri ve parti kurulduktan kısa bir süre sonra bazı rejim muhaliflerinin parti etrafında toplanması ile beraber dini duyguların propaganda olarak kullanıldığı Şeyh Said İsyanı’nın patlak vermesi sonucunda parti kapatılmıştır. Daha sonra Mustafa Kemal Paşa’ya düzenlenen İzmir Suikastı olayından TCF kurucularının bir bölümü yargılanmıştır.
******
Amasya Tamimi ile Kurtuluş Savaşı’nı başlatan beş kişilik kumandan kadrosunun Mustafa Kemal Paşa hariç tüm üyeleri, Terakkiperver Fırka’nın kurucu ve liderleri arasında yer almıştır. (Kâzım Karabekir, Rauf Bey, Refet Paşa ve Ali Fuat Paşa.) Mustafa Kemal Paşa, Nutuk’ta Terakkiperver Fırka kurucularını cumhuriyet düşmanlığı, saltanatçılık, halifecilik, İngiliz yandaşlığı, isyan kışkırtıcılığı ve vatan hainliği ile suçlar. TCF’nin kuruluşundan 5 gün sonra “sertlik yanlısı” olarak tanınan İsmet Paşa hükûmeti istifa ederek, daha ılımlı bir politikadan yana olan Fethi Okyar hükûmeti kuruldu. TCF, Aralık 1924’teki ara seçimlere katılamadı.
*****
Partinin içerisinde yer alan isimler; Ali Fuat Cebesoy (Ankara), Osman Nuri Özpay, Necati Kurtuluş (Bursa), Feridun Fikri Düşünsel (Dersim), Cafer Tayyar Eğilmez (Edirne), İhsan Hamit Tiğrel (Ergani), Sabit Sağıroğlu (Erzincan), Halet Sağıroğlu (Erzurum), Münir Hüsrev Göle, Rüştü Paşa (Erzurum), Halil Işık (Ertuğrul), Miralay Arif Bey (Eskişehir), Zeki Kadirbeyoğlu (Gümüşhane), Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Kâzım Karabekir, İsmail Canbulat, Refet Bele (İstanbul), Hoca Kâmil Efendi (Karahisar-ı Sahip), Abdullah Hulusi Zarplı (Karesi), Halit Akmansü (Kastamonu), Ahmet Şükrü Bey (Kocaeli), Abidin Bey (Manisa), Ahmet Besim Özek (Mersin), Ahmet Faik Günday (Ordu), Halis Turgut (Sivas), Bekir Sami Kunduh (Tokat), Ahmet Muhtar Cilli, Mehmet Rahmi Eyüboğlu (Trabzon). TCF kurucularının tümünün eski İttihat ve Terakki Cemiyeti mensuplarından olması, aralarında Kara Vasıf, İsmail Canbulat, Halis Turgut, Rahmi Beyler gibi eski parti militanlarının bulunması, TCF’nin ilk günlerden itibaren “İttihatçılıkla” suçlanmasına neden olmuştur. Parti liderleri bu iddiayı ısrarla reddetmişlerdir. Bazı tarihçilere göre parti, Mustafa Kemal Paşa’ya 1919’dan beri kuşku ile bakan eski İttihatçıların yeni bir kadrolaşma ile iktidarı ele geçirme denemesidir. TCF liderlerinin İzmir Suikastı dolayısıyla 1926’da yargılanmaları esnasında da özellikle İttihat ve Terakki bağlantıları üzerinde durulmuştur.
KAPATILMASI
Şubat 1925’te baş gösteren Şeyh Said İsyanı dolayısıyla Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası iktidar tarafından eleştirilere maruz kalmıştır. Dönemin başbakanı Ali Fethi Okyar istifa etmiş ve güvenoyu alarak başbakan olan İsmet Paşa Takrir-i Sükun kanununu yürürlüğe koyarak basına ciddi cezalar kesilmesinin yolunu açmıştır. Bu arada TCF’nin kapatılması süreci hızlanır ve fırka 5 Haziran 1925’te kapatılır. 14 Haziran 1926’da İzmir Suikastı sonrasında bazı paşalar tutuklanır ve idam hükmüyle yargılanır. Fakat içlerinde Kâzım Karabekir ve Ali Fuat Paşa gibi İstiklal Savaşı’na katılanların da bulunduğu bu komutanlar, Türk ordusu subaylarının protesto gösterileri sonucu[kaynak belirtilmeli], Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın “özel affı” ile idamdan kurtulmuşlardır. 13 Şubat’ta Şeyh Sait İsyanı başladı. 15 isyan bölgesinde hükûmet sıkıyönetim ilan etti: Elaziz, Genç, Muş, Ergani, Dersim, Diyarbakır, Mardin, Urfa, Siverek, Siirt, Bitlis, Van, Hakkâri, Kiğı ve Hınıs. TCF’nin bu yerlerde dini propaganda yaptığı iddia edildi. Ali Fethi Bey başvekillikten istifa etti, CHF içindeki aşırı kanat sertlik yanlısı İsmet Paşa’yı başa getirdi. 4 Mart’ta Takrir-i Sükun Kanunu kabul edildi. Tevhidi Efkar, Son Telgraf, İstiklal, Sebilürreşad, Aydınlık, Orakçekiç gibi gazete ve dergiler kapatıldı. İstiklal Mahkemeleri kuruldu. TCF, yasa dışı faaliyetlerinden dolayı yargılandı ve 3 Haziran 1925’te bütün şubeleri kapatıldı.


 

Muhalefet Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası