Paranın Tarihi

Son zamanlarda özellikle de yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınıyla beraber tüm dünyanın en büyük sorunu ekonomi oldu. Ben de bu yazımda sizlerle ekonominin temel taşı paranın tarihi hakkında bilgiler paylaşacağım.
Paranın tarihi, paranın işlevlerinden en az birini sağlayan sosyal sistemlerin gelişimi ile ilgilidir. Bu tür sistemler, dolaylı olarak servet ticaretinin araçları olarak anlaşılabilir.
Para, madeni para ve banknotlarda olduğu gibi fiziksel bir biçim alabilir veya yazılı veya elektronik bir hesap olarak mevcut olabilir. İçsel değere (meta parası) sahip olabilir, gerçek değeri olan bir şeyle yasal olarak değiştirilebilir (temsili para) veya yalnızca nominal değeri (fiat para) olabilir.
Paranın icadı yazılı tarihin başlangıcından önce gerçekleşti. Önemli kanıtlar, eski pazarlarda takas aracı olarak tanımlanabilecek birçok şeyin takas edildiğini ortaya koyuyor. Bunlar, hayvancılık ve tahıl - kendi başlarına doğrudan yararlı şeyler - ama aynı zamanda deniz kabukları veya boncuklar [4] gibi yalnızca çekici öğeler, daha yararlı mallarla değiştirildi.
Parayı Kim İcat Etti?
Hepimiz parayı Lidyalıların bulduğunu öğrendik. Fakat ilk atılım tabi ki onlardan gelmedi. Para takas yapmanın zorlaşmasıyla beraber devreye girdi. Para sistemi bazı iddialara göre ilk Sümerler tarafından geliştirildi. İlk para da arpa oldu. Arpaya dayalı sistemde arpa ile her şeyi almak mümkündü. Daha sonra bir süre tuz da aynı mantıkla kullanıldı. Romalılar asker maaşlarını tuz ile ödüyordu.
Bu araçların taşınmasındaki zorluklarla beraber Sümerliler şekel adını verdikleri sisteme geçti. Şekel yaklaşık 8 gramlık gümüşlerdi. Bu sistem uzun süre kullanıldı.
Lidyalılar parayı buldu konusu da Lidyalıların madeni para basmasıyla alakalı. Lidya Kralı o zaman günümüz sisteminin temelini attı ve ilk madeni parayı bastı.
İlk Kağıt Para
Paradurumu.com sitesinde yer alan bilgilere göre ilk kağıt para aslında senet olarak ortaya çıktı. Sonrasında bu senetler kağıt paralara dönüştü. Kayıtlara göre milattan sonra 6. yüzyılda Çin’de ilk olarak basılan bu paralar 1279 yılına kadar geçerliliğini korudu. Avrupa kıtasında ise ilk olarak 1661 yılında İsveç’te basılmıştır. 1690 yılında Massachusetts hükümeti de kağıt para bastırarak Amerika kıtasında ilk banknotun çıkmasını sağlamıştır.
Daha sonra ise paranın gelişimiyle birlikte kredi kartları da ortaya çıktı. Hamilton Credit Corporation Başkanı Frank McNamara, dostlarıyla yemeğe çıktığında yanında para olmadığını fark etti. Bu mahcubiyet sonrası ilk iş olarak para olmayan durumlarda da paranın yerini alabilecek olan kredi kartı yarattı. Kalın bir kartondan olan bu kredi kartının arkasında New York’ta bulunan 14 restoranın adı yazıyordu. Kredi kartının bir de yıllık ücreti vardı. Tam 3 dolar. Bu sistem daha sonra bizim bildiğimiz sisteme evrildi.
Paranın İşlevleri
Wikipedia’ya göre paranın dört temel işlevi şunlar:
Paranın değişim aracı işlevi: Para bir hak ölçüsüdür. Altın karşılığı para kullanan bir devlet ne kadar para basarsa merkez bankasına o değerde altın stoklaması veya koyması lazımdır. Günümüzde Türkiye herhangi bir karşılığı olmayan "fiat" sistemine dahildir. Paranın ticari işlemlerdeki fonksiyonu tam burada ortaya çıkar. İki malın değişiminde para, bir üçüncü mal olarak araya girer ve değişim iki bölüme ayırır. A malı verilip karşılığında para alınır, başka bir yer ve zamanda ise para verilip B malı alınır. Paranın bu şekilde mal değişimini iki bölüme ayırması, paranın bir değişim (mübadele) aracı olma işlevidir.
Paranın hesap ve değer birimi işlevi: Paranın hesap ve değer birimi olarak işlevi, onun bir değişim aracı olma işlevinden kaynaklanır. Farklı malların değişiminde değişim oranları para ile belirlenir. Öte yandan para sayesinde iktisadi değerlerin tek bir ölçü birimiyle ifadesi de sağlanır. Özellikle işlemlerin kaydının tutulmasında paranın bu işlevi zorunludur.
Paranın değer biriktirme ve spekülasyon işlevi: Para, arz ve talebin rahatlıkla karşılanmasını sağlar. Sermaye birikimi ve yatırım aracı olarak da kullanılır.
Paranın bir iktisat politikası aracı olması işlevi: Gelişmiş bir para ekonomisine sahip ülkelerin para otoriteleri 20. yüzyılda sıklıkla, faiz oranları ve para arzını kontrol etmek yoluyla, paranın bir iktisat politikası aracı olarak kullanmışlardır.


 

Paranın Tarihi