Refik Halit Karay

Refik Halit Karay, 15 Mart 1888’de İstanbul’da doğdu. Maliye Başveznedarı Mehmed Halit Bey’in oğludur. Galatasaray Sultanisi’nde ve Hukuk Mektebi’nde okuduktan sonra Maliye Nezaretinde memur olarak çalışmaya başlamıştır.

***

II. Meşrutiyet’in ilanından sonra gazetecilik ile uğraşmaya başlayan yazar, İttihat ve Terakki Fırkası’nın yönetimine yönelik eleştirileri neticesinde önce Sinop’a daha sonra Çorum, Ankara ve Bilecik’e sürgün olarak gönderilmiştir. İstanbul’a dönünce bir süre Türkçe öğretmenliği yapmış, Hürriyet ve İtilaf Fırkası’na üye olmuştur.

***

Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi’nde okuyan, divan ve Tanzimat dönemi edebiyatlarına ilgi duymayan Refik Halit’i edebiyatçı olarak besleyen kaynaklar hemen tamamıyla Batı edebiyatına aittir. Roman tekniğindeki ustalığı açısından Edebiyât-ı Cedîde’yi takdir etmekle beraber dil ve millî ruh bakımından onları da eksik bulur.

***

Sürgün olarak Anadolu’da geçirdiği yıllar, Anadolu insanlarının ilk defa gerçekçi bir gözle edebiyata yansımasına vesile olur. Ustalıkla kullandığı İstanbul Türkçesi, hikâyelerindeki her tabakadan Anadolu insanının psikolojisini ve davranışlarını ifadesiyle Millî Edebiyat çığırının başta gelen yazarları arasında yer almıştır.

***

Özellikle Memleket Hikâyeleri samimi ve gerçekçi üslûbuyla Anadolucu edebiyatın ilk önemli ürünlerindendir. Yurt dışındaki sürgün yılları da ona bir taraftan vatan hasretinin en güzel hikâyelerini yazdırırken diğer taraftan Türk edebiyatının başarılı egzotik romanlarını kaleme almasına imkân vermiştir.

***

Günlük hayatında etrafındaki kişilerin zaaflarını yakalayarak zeki ve iğneleyici nükteler sarfeden, yer yer onları küçültücü bir dil kullanan, bununla beraber sohbetleri aranan bir şahsiyet olduğu değişik hâtıra ve portrelerde anlatılan Refik Halit’in bu üslûbu hiciv yazılarında, hatta roman ve hikâyelerinde de dikkati çeker. Böylece Türk toplumunun Meşrutiyet ve Cumhuriyet’le yaşadığı değişmeleri benimsemekle beraber yeni zengin, mirasyedi ve alafranga tipleri hicvetmekten de geri kalmamıştır.

***

Kirpi, Kirpi-i Nâtüvan, Aydede, Mübeccel Halid, Vak’anüvis, Rehak takma adlarını da kullanan Refik Halit’in roman, hikâye, tiyatro, deneme, fıkra, hiciv gibi değişik türlerde çok sayıda eseri sevilerek okunmuş ve defalarca basılmıştır.

***

Çete, Sürgün, Nilgün, Karlı Dağdaki Ateş, 2000 Yılın Sevgilisi ve Yatık Emine adlı eserleri filme de alınmıştır. Bunların dışında hayatını ve önemli olayları şahsî yorumlarıyla dile getirdiği hâtıraları ve çok defa günlük olaylardan hareket ederek hayat tecrübelerini ve düşüncelerini yansıttığı kronikleri de yakın dönem tarihine ışık tutması bakımından önemlidir.

***

Kurtuluş Savaşı aleyhine yazdığı yazılarından ötürü vatan hainliği suçuyla yüzellilikler listesine girerek sürgüne gönderilmiştir. 15 sene kadar Beyrut ve Halep’te sürgün hayatı yaşayan Refik Halit, 1938 yılında çıkan af kanunu ile yurda dönmüştür. Refik Halit Karay, 8 Temmuz 1965’te İstanbul’da hayatını kaybetmiştir.

Refik Halit Karay