2021’de Dünyada Neler Oldu?

Dünya 2021’e Amerika Birleşik Devletleri’nde yeni bir başkanla, Joe Biden’la girdi. Hayli sıkıntılı geçen ve en son Kongre’ye yapılan baskınla hatırlanan Cumhuriyetçi Trump döneminden sonra, Demokrat Biden görevi devralır almaz ABD’nin yeniden Paris İklim Sözleşmesine katılmasını sağladı, dış politikada çok taraflı diplomasiye ağırlık vermeye başladı.

Biden döneminde ABD-Çin çekişmesi yeni boyutlar kazandı. Biden, Çin’e karşı Avustralya ve İngiltere’yi de yanına alarak yeni bir savunma paktı oluşturdu. Kısa adı AUKUS (Australia-United Kingdom - United States) olan bu pakttan Çin rahatsız oldu; bu hamleyi, kendisine karşı Hint-Pasifik bölgesinde bir soğuk savaş başlatıldığı şeklinde yorumladı.

2021 yılında dünyada Amerika’nın en çok eleştirilmesine yol açan gelişme Afganistan’da yaşandı. Amerika’nın Afganistan’dan geri çekilme takvimini beklenmedik şekilde öne çekmesi, bu ülkeye yeniden Taliban’ın egemen olmasına yol açan gelişmeleri hızlandırdı. Fiyaskoyla sonuçlanan bu çekilme sırasında Kabil’de utanç verici sahneler yaşandı.

Biden’ın, önceki ABD başkanlarından farklı olarak ilk defa 1915 Olayları konusunda tarihsel gerçekleri çarpıtan Ermeni tezine sahip çıkması, ülkemizle ilişkilerde önemli bir yaranın açılmasına neden oldu. Biden’in 24 Nisan’da yaptığı tek yanlı açıklamada gerçekler tersyüz edilirken, diplomatlarımızın katili Ermenilerle ilgili tek kelime dahi edilmedi. Öte yandan, ABD ile S-400 krizi F-35 uçakları sorunu 2021’de de devam etti.

Bu gelişmeler yaşanırken, ABD’nin komşumuz Yunanistan’a yaptığı askeri yatırımlar endişe ile izlenmeye başlandı.

Yıl içinde Rusya’nın Ukrayna ile yaşamakta olduğu gerilim, diplomatik çabalarla önlenmeye çalışılmaktaysa da, Rusya’nın Ukrayna sınırına yığdığı birliklerin 2022 yılında bir savaşa neden olup olmayacağını şimdiden tahmin etmek güç. Ukrayna’nın işgal edileceği üzerine senaryo oluşturanlar da mevcut. Rusya, son yıllarda NATO’nun sınırlarına doğru genişlemesinden rahatsız. Bu rahatsızlığını NATO’ya girmek isteyen Gürcistan için de dile getiriyor.

2021 yılı Almanya’da Merkel döneminin sona erdiği yıl oldu. Yıl içinde yapılan ve hiçbir partinin çoğunluğu alamadığı seçimleri Sosyal Demokratlar önde bitirdi. Sosyal Demokrat Partinin lideri Olaf Scholz, Yeşiller ve Hür Demokratların katılımıyla, üç partili bir koalisyon hükümeti kurarak Almanya’nın yeni Şansölyesi oldu. Partileri temsil eden renklerden dolayı “Trafik Işıkları” Hükümeti (Sosyal Demokratlar kırmızı, Yeşiller yeşil, Hür Demokratlar sarı) diye adlandırılan yeni iktidarın, Almanya’nın lokomotifliğini yaptığı Avrupa Birliğine yeni bir yaklaşım ve ruh getirip getirmeyeceğini tabiatıyla zaman gösterecek.

Orta Doğu’da da 2021 yılında önemli gelişmeler yaşandı. Katar’ın 2017’den beri Suudi Arabistan, Bahreyn, Mısır ve Birleşik Arap Emirlikleri ile yaşadığı kriz son buldu. İsrail’in yıl içinde Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri ile “İbrahim Anlaşmaları” yoluyla diplomatik ilişkiler kurması dikkat çekici bir gelişme oldu. İsrail, Fas ve Sudan’la da yıl içinde diplomatik ilişkiler kurdu. İran’ın bölgedeki etkisinin bu gelişmelerde önemli rolünün olduğu değerlendiriliyor.

Suriye’de savaştan galip çıktığını düşünen Beşar Esat, Arap ligine geri dönme adımları atmaya başladı. Ürdün ve Birleşik Arap Emirlikleri ile temas sağlamayı başardı. Rusya’nın ABD ile de koordinasyon halinde Suriye’deki geniş etkisini sürdürdüğü biliniyor.

Komşumuz İran’da seçimleri sertlik yanlısı İbrahim Reisi kazandı. İsrail-İran gerilimi arttı. İran nükleer müzakerelere yeniden başladı. İran esas olarak kendisine uygulanan yaptırımların kaldırılmasını talep ediyor. Komşu Irak ise nispeten az olaylı bir yıl geçirdi. Seçimleri Mukteda El Sadr’ın başkanlığında oluşturulan koalisyon kazandı.

Libya’da 24 Aralık için planlanan seçimler ertelendi, yeni seçim tarihinin 30 gün içinde belirleneceği açıklandı. Anlaşmazlığın, seçim sistemiyle ilgili bazı usul kuralları konusunda henüz anlaşma sağlanamamasından doğduğu dile getiriliyor.

2021 yılına Türk dış politikası açısından bakıldığında, iktidarın önceki yıllara göre Batı ile ilişkilere daha fazla önem verdiğini görüyoruz. İstanbul Sözleşmesinden çıkılmasını ise bu kapsamda bir istisna olarak niteleyebiliriz. Diğer yandan Mısır, İsrail ve Birleşik Arap Emirlikleri ile yakınlaşma siyaseti izlendiğini görebiliyoruz. Avrupa Birliği ile ilişkilerde ise vize muafiyeti, gümrük birliğinin güncellenmesi ve yeni fasıllar açılması başlıklarında maalesef 2021 yılında da bir ilerleme olmadı. Türkiye’nin AB üyeliği ise Türkiye’ye yönelik demokrasi ve insan hakları konularındaki eleştirilerle birlikte, gündemde gittikçe daha az yer alan bir husus oldu.

Ülkemiz için stratejik açıdan önem taşıyan Kıbrıs ve Doğu Akdeniz meseleleri dış politikadaki önemli yerini 2021’de de korudu. Kıbrıs’ta “iki devletli çözüm” tezine, Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti yıl içinde sahip çıktıklarını gösterdiler. Kıbrıs ihtilafına çözüm bulmak amacıyla, 2017 yılında Crans Montana’da başarısızlığa uğrayan müzakerelerden dört yıl sonra, 2021 yılında, Cenevre’de Garantör ülkelerin de katıldığı, 27-29 Nisan’da düzenlenen toplantılarda da bir sonuç alınamadı. Görüşmelerde Rum-Yunan tarafı federasyon tezini savunmayı sürdürürken, Kıbrıs Türk tarafı iki tarafın, yani adadaki iki devletin, eşit uluslararası statüsü ve egemen eşitliği ilkesinin kabul edilmesini ve görüşmelerin iki devlet arasında, mülkiyet, sınır ve güvenlik başlıkları altında sürdürülmesini önerdi. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, toplantılardan sonra, resmî görüşmelerin başlaması için gerekli ortak zeminin bulunamadığını açıkladı.

Kıbrıs Türklerinin haklı davasına destek talebinin bu yıl Türk Devletleri Örgütü nezdinde de Cumhurbaşkanı düzeyinde dile getirilmiş olması, not edilmesinde yarar olacak bir gelişme oldu.

2021’de Dünyada Neler Oldu?