Sağlıkta Tanıtım ve Reklam-1

Hekimlik, reklam ve tanıtım konuları uzun zamandır dünyada ve Türkiye’de tartışılan bir konu olmuştur. Biz hekimlerin yasal örgütü olan TTB ve meslek odaları, bu konunun takipçisi olup, mesleki etik ilkeler kapsamında konunun bir çerçeveye oturtulması için çalışmış ve çalışmaktadır. Yine yoğun gündem nedeni ile “17 Kasım 2019’da İstanbul’da yapılan toplantıda” çok önemli ilkeler benimsenmiştir. Hiçbir meslek etik ilkeler ve bunun denetçisi olan mesleki örgütü olmadan ayakta duramaz. Devamlı sarsıntıya uğrar. bu sempozyumda yasal mevzuat ve alınan kararları özetlemeye çalıştım. Umarım yol gösterici olup mesafe alırız.
Sağlıkta tanıtıma ve reklam yasaklarına ilişkin yasal mevzuat aşağıda özetlenmiştir:
1219 sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 24. maddesi “İcrayı sanat eden tabipler hasta kabul ettikleri mahal ile muayene saatlerini ve ihtisaslarını bildiren ilanlar tertibine mezun olup diğer suretlerle ilan, reklam ve saire yapmaları memnudur (yasaktır).” 6023 sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanunu’nun 1. maddesinde Türk Tabipleri Birliği ve bağlı tabip odalarına; “Tabipler arasında mesleki deontolojiyi ve dayanışmayı korumak, tabipliğin kamu ve kişi yararına uygulanıp geliştirilmesini sağlamak ve meslek mensuplarının hak ve yararlarını korumak…”, aynı kanunun 28. maddesinde ise tabip odalarına “… Yazılı ve sözlü vasıtalarla reklam yapılmasını önlemek” görevi verilmektedir. Bu çerçevede tabip odaları ve uzmanlık derneklerinin alanın gereksinimlerini de gözeterek yıllardır onur kurulları ile birlikte çalışmalar yürüttüğü ve ihlal yapan hekimlere cezalar vermek durumunda kalındığı, ayrıca hekimlere konu hakkında bilgilendirme etkinlikleri de düzenlendiği bilgisi ilgililerce sempozyumda paylaşılmıştır. Son dönemlerde sosyal medyada yaygınlaşan tanıtım ihlalleri ile ilgili kuralları berraklaştırmak amacıyla tabip odaları ve uzmanlık derneklerinin görüşü alınarak hazırlanan ve Türk Tabipleri Birliği 67. Büyük Kongresi’nde kabul edilen “Hekimler ile Sağlık Kurum ve Kuruluşlarının Elektronik Ortamlardaki Paylaşımlarına İlişkin Kılavuz”un en güncel ve kapsamlı metin olduğu gerekçesiyle Sempozyum Kararlılık Bildirgesi’nde yer alması ve hekim ve sağlık çalışanlarına ulaştırılarak bu konudaki duyarlılığın artırılmasının önemi vurgulanmıştır. Hekimler ile Sağlık Kurum ve Kuruluşlarının Elektronik Ortamlardaki Paylaşımlarına İlişkin Kılavuz: 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, 6023 sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanunu, Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi, Hekimlik Meslek Etiği Kuralları başta olmak üzere mevzuatın sağlık hizmetlerinde tanıtımın sınırlandırılmasına ilişkin düzenlemeleri gözetilerek aşağıdaki uygulama esasları belirlenmiştir.
Tüm sağlık kurum ve kuruluşları ile bütün hekimler bu ortamın kullanımında sağlık hizmetinin özelliği ve tıp mesleğinin saygınlığını dikkate alarak kendilerini bu ilke ve kurallarla bağlı sayarlar.
1. Hekimler, yürüttükleri mesleki faaliyete, sağlık kurum ve kuruluşları da sundukları sağlık hizmetine ilişkin tıbbi deontoloji ve meslek etiği kurallarına uygun biçimde internet ortamında yer alabilirler. Bu konuda sosyal medya mecralarının kullanımı da aynı ilkelere tabidir.
2. Hekimler internet sitelerinde ad, soyad, adres, iletişim bilgileri, çalışma saatleri, 1219 sayılı Yasada belirlenmiş uzmanlık, yan dal uzmanlığı ve üniversite dışında kullanma hakkına sahip olduğu akademik unvan dışında bir isim ya da ibare kullanamazlar.
3. Sağlık kurum ve kuruluşları, ruhsatında kayıtlı isim dışında herhangi bir isim ya da ibareye yer veremez. Hangi branşlarda hizmet verildiğini, adresini, iletişim bilgilerini, çalışma saatlerini ve sağlık personelinin adını, soyadını, 1219 sayılı Yasada belirlenmiş uzmanlık, yan dal uzmanlığını ve üniversite dışında kullanma hakkına sahip olduğu akademik unvanını belirtebilirler.
4. Hekimler, internet sitelerinde “kişisel bilgiler” başlığı altında, aldığı eğitimlere, 1219 sayılı Yasada belirlenen uzmanlık alanında kazanılmış uluslararası yeterliliklerine/unvanlarına,
Bilimsel yayınlarına, bilimsel toplantılardaki konuşmalarına, düzenlediği toplantılara, ödüllerine, yerli ve yabancı uzmanlık dernek ve kuruluşlarına üyeliklerine, idari ve danışmanlık görevlerine yer verebilirler. Hekimler, meslek uygulamaları ile ilişkilendirmeksizin mesleki olmayan etkinliklerine de yer verebilirler.
5. Sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte, toplumu bilgilendirmeye yönelik içerik paylaşılabilir. Doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere yer verilemez. Verilen bilginin kaynağı ve son güncelleme tarihi belirtilmelidir.
6. Her bilgilendirme sayfasının altında “Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.” ifadesi, en az diğer yazılarla aynı puntoda ve kolaylıkla fark edilebilir biçimde yer almalıdır. Günümüzde bilim çevrelerince kabul edilmiş bilgilere aykırı, hatalı ya da doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere yer verilemez.

Uzm. Dr. Mustafa Torun
Mikrobiyoloji Ve Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı
mtorun333@gmail.com

Sağlıkta Tanıtım ve Reklam-2
7. Tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren (ifade, yazı, fotoğraf, video, röportaj, haber vb.) öğelere hiçbir şekilde yer verilemez.
8. Hastaların sır kapsamındaki bilgileri hiçbir biçimde paylaşılamaz. Hasta mahremiyetinin korunması için her türlü önlem alınır.
9. Hastaların tedavi öncesi ve/veya sonrasına ait görüntülerine ya da ifadelerine hiçbir şekilde yer verilemez. Ayrıca bu nitelikteki yayınlara link verilerek yönlendirme de yapılamaz.
10. Sağlık çalışanlarının, tedavi öncesi, sırası ve sonrasında hasta ve hasta yakınları ile birlikte görüntülerine yer verilemez.
11. Deontoloji kurallarına ve hasta haklarına uymayan, abartılı, insanları yanıltıcı, korku veya paniğe düşürücü, yanlış yönlendirici, gerçeğe aykırı ifadeler kullanılamaz.
12. Meslektaşlar ve/veya sağlık kurum ve kuruluşları arasında rekabete yol açan, hekimliğe ve sağlık kuruluşlarına ticari bir görünüm veren, reklam niteliğinde, kendilerini, sundukları hizmeti ya da sağlık kurum ve kuruluşunu öven, ön plana çıkaran, diğer sağlık kurum ve kuruluşları ile hekimleri kötüleyen ibarelere yer verilemez.
13. Hekim hakkında veya sağlık kurum ve kuruluşu ile burada görev yapan sağlık personeli hakkında, hastalara ait değerlendirmelere, görüş bildirimine, teşekkür ilanlarına yer verilemez.
14. Mesleki birlikler ve dernekler, bilimsel dergiler ile diğer mesleki kuruluşlara ait sitelere yönelik olanlar dışında yönlendirici link verilemez.
15. Muayenehane ve diğer sağlık kurum ve kuruluşlarının fiziki ortamı ile tıbbi cihaz veya donanımlara ilişkin ifade ve görüntüler kullanılamaz.
16. İnternet ortamında hasta bizzat muayene edilmeden, yöneltilen soruların yanıtlanması suretiyle tedavi önerilerinde bulunulamaz. Bu yolla hasta, belirli bir hekim ya da sağlık kuruluşuna yönlendirilemez.
17. İnternet ortamındaki siteler/forumlar kullanılarak hasta yönlendirilemez, aracılık faaliyeti yapmakta olan sitelere üye olunamaz, ticari kuruluşlardan bu nitelikte bir hizmet alınamaz.
18. Arama motorlarında internet sitesinin bulunabilir olması için hekimin veya sağlık kurum ve kuruluşunun ruhsatında yer alan bilgiler dışında anahtar kelimelere yer verilemez.
19. Herhangi bir ücret, kampanya ya da indirim bilgisine veya hizmetin ücretsiz olduğuna ilişkin ifadelere yer verilemez.
20. Tüm kurallar internet sitesinin yabancı dillerdeki görünümleri için de geçerlidir.
21. Bu kılavuzda yer almayan durumlar, 1219 sayılı Kanun, Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, Hekimlik Meslek Etiği Kuralları, Türk Tabipleri Birliği Disiplin Yönetmeliği hükümlerine göre değerlendirilir.
22. Burada belirtilen kuralların ihlal edilmesi halinde ilgili mevzuat doğrultusunda gerekli işlemler yapılır.”
Sağlıkta reklam/tanıtım kuralı ihlallerini engellemek için eylem planı önerileri:
* Tıp fakülteleri mezuniyet öncesi tıp eğitimi çekirdek eğitimi programına “sağlıkta meslek etiğine uygun tanıtım” başlığının bilgi, beceri ve profesyonel değerler kapsamında yer verilmesi için TTB Merkez Konseyi’nin girişimde bulunması,
* Uzmanlık eğitimi çekirdek programında “sağlıkta meslek etiğine uygun tanıtım” başlığının bilgi, beceri ve profesyonel değerler kapsamında yer verilmesi için TTB Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu’nun (UDEK) uzmanlık dernekleri ile çalışma yürütmesi,
* Bütün tabip odalarının bölgelerinde olan tanıtım ihlallerini izlemesi, üyeleri ve hekim kamuoyunu konu hakkında bilgilendirmesi, uyarılarda bulunması, gerekli olan durumlarda uygun soruşturma süreçlerini başlatması,
* UDEK üyesi uzmanlık derneklerinin “Hekimlik Uygulamaları Birimi” oluşturarak her türlü medya ortamında hekimlerin toplumu bilgilendirmek amaçlı paylaşımlarını izlemesi, tanıtım kuralı ihlali görüldüğünde uyarılarda bulunulması, konu ile ilgili şikayetleri değerlendirmesi, sağlıkta tanıtım ihlali yaptığı tespit edilen meslektaşlarımızla ilgili gerekli soruşturma süreçleri için tabip odası yönetimlerine başvurulması,
* Uzmanlık derneklerinin düzenlediği kongre, sempozyum ve geniş katılımlı toplantılarda “sağlıkta tanıtım ihlalleri ve sosyal medya” konusunda oturumlar düzenlenmesi, yukarıda anılan kılavuzun paylaşılması,


Uzm. Dr. Mustafa Torun
Mikrobiyoloji Ve Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı
mtorun333@gmail.com

Sağlıkta Tanıtım ve Reklam-3
* Sağlıkta tanıtım kuralı ihlallerinin hasta haklarına verdiği zarar ve olası riskleri konusunda materyallerin (broşür, video film vb.) hazırlanması,
* Hekimlerin dışındaki sağlık çalışanlarının da aynı yasal çerçeveye uymakla yükümlü olması nedeniyle diğer sağlık meslek kuruluşları ile Türk Tabipleri Birliği’nin ortak etkinlikler düzenlemesi,
* Avrupa ve dünya ülkelerinde sağlıkta tanıtım konusunun derlenerek deneyimlerden yararlanılması,
* Hekim olmayanların yaptığı benzer tanıtım ve reklamlar ilgili de duyarlı olunması, toplum sağlığına zarar verebilecek gıda takviyelerinin, vitaminlerin, bitkisel ürünlerin yasal olmayan tanıtımları hakkında savcılıklara suç duyurusu yapılması,
* Sağlık alanında simsarlık yapanlar hakkında savcılıklara suç duyurusunda bulunulması,
* Sağlık Bakanlığı’nın sağlık turizmini geliştirme gerekçesiyle yayımladığı “Uluslararası Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı” Yönetmeliği ile sağlık kuruluşlarına hasta sağlama amacıyla arabuluculuk ve sağlıkta reklamın önünü açan girişimlere destek vermesi kabul edilemez. Türk Tabipleri Birliği bu yönetmeliğin hukuka aykırı maddelerinin iptal edilmesi istemiyle Danıştay’a başvurmuştur. Yargısal sürecin izlenmesi,
* Televizyon ve radyo programlarına katılan hekimlerin meslek etiğine uygun davranıldığına ilişkin beyan vermeleri, hekimlerin ücret ödeyerek programa katılmalarının yaratacağı sorunlar hakkında tabip odalarımızın ve uzmanlık derneklerinin hekimleri ve medya organlarını bilgilendirmesi,
* Billboardlar konusunda takip yapılması, yapılan çalışmaların görünür kılınması,
* Hekimlerin saptadıkları sağlıkta etik dışı tanıtım uygulamaları hakkında bireysel olarak da savcılıklara, Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu’na, Radyo Televizyon Üst Kurulu’na başvuru yapabileceklerinin duyurulması,
* Türk Tabipleri Birliği’nin Yükseköğretim Kurulu tarafından açılan “sağlık yönetimi programları” ile ilişkiye geçerek konunun önemini vurgulaması,
* Türk Tabipleri Birliği bünyesinde tabip odaları ve uzmanlık dernekleri temsilcilerinin katılımı ile “Sağlıkta Tanıtım İhlalleri Çalışma Grubu” oluşturulması ve bu grubun (i) sağlıkta tanıtım konusunda, evrensel gelişmeleri ve başka ülke örneklerini de izleyerek, yasal ve etik düzenlemeleri geliştirecek çalışmalar yapması; (ii) kamuoyunu, hekimleri ve sağlık çalışanlarını bilgilendirecek faaliyetler gerçekleştirmesi.
YORUM VE ÖNERİLERİMİZ: Her alanda olduğu gibi dayatmacı sağlıkta neoliberal uygulamalar, biz sağlıkçıları ve ülkemiz insanını açmaza sürüklemiş, koruyucu hekimlik yerine daha pahalı, ticari kapasitesi oldukça kabarık olan tedavi hekimliğini daha cazip hale sokmuştur. Doğal olarak bu alanda mesleki etik hatalar artık denetlenemez hale gelmiştir. Neredeyse mal olarak görülen sağlığı, müşteri olarak görülen hastaya nasıl pazarlarsan pazarla mantığına erişmiştir. Bu durumdan ister istemez “Uluslararası sağlık tüccarları ve ona bağlı çalışan yerlileri” faydalanmıştır. Milyonlarca insanımız adeta kendi kaderine terk edilerek bu durumdan zarar görmüştür. TTB ve Tabip Odaları bu süreci durdurup halkın yararına olacak kamucu bir sağlık sistemi için elinden geleni yapmaya çalışıp, giderek artan “Sağlıkta reklam ve tanıtım kuralları ihlallerinin” önüne geçmek için var gücü ile uğraşmaktadır. Bizlerinde bu konuda TTB ye ne kadar yardımcı olursak, o kadar mesafe alınacağını bilmemiz gerekir. Koruyucu hekimlik her zaman tedavi hekimliğinden daha üstün tutulmalıdır.
 

Sağlıkta Tanıtım ve Reklam-1