Bir gün geciken borç, binlerce liralık fatura mı? Gecikme faizinde yeni dönem başladı!

Borç ve alacak ilişkilerinin kaçınılmaz bir parçası olan, ancak detayları sıklıkla gözden kaçan bir mali yükümlülük: Gecikme Faizi. Özellikle son dönemde kamu alacaklarındaki oran güncellemeleriyle yeniden gündeme gelen bu kavram, borçluların ödeme takvimini şaşırttığı anda devreye girerek, ana borcun maliyetini önemli ölçüde artırabiliyor. Peki, bir borcun sadece bir günlük gecikmesi dahi bu yükümlülüğü tetikler mi? Yasal çerçevede bu faiz ne zaman işlemeye başlar ve güncel oranlar ne durumdadır? Finansal hayatımızın bu kritik virajını, yasal mevzuatlar ve güncel ekonomik veriler ışığında mercek altına aldık.

GECİKME FAİZİ: ZAMANINDA ÖDENMEYEN BORCUN CEZASI

Finans dünyasında "gecikme faizi" ya da kamu alacaklarında kullanılan adıyla "gecikme zammı", temel olarak borcun vadesinde ödenmemesi nedeniyle alacaklının uğradığı zararın telafisi amacıyla borçluya yüklenen ek maliyet olarak tanımlanır.

Bu uygulama, sadece banka kredileri veya özel ticari sözleşmelerle sınırlı değildir. Devletin vergi, harç veya sosyal güvenlik primleri gibi tüm kamu alacaklarında da 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun (AATUHK) çerçevesinde "Gecikme Zammı" adı altında uygulanır.

NE ZAMAN VE KAÇ GÜN GECİKMEYLE UYGULANIR?

İşin en kritik noktası, gecikme faizinin ne zaman tetiklendiğidir. Bu durum, borcun niteliğine göre değişmekle birlikte, yasal ve genel kabul gören kural oldukça keskindir:

Kamu Alacaklarında (Vergi, SGK Primi vb.): Mevzuata göre, kamu borçları için belirlenen yasal ödeme tarihi (vade) geçtiği an gecikme zammı işlemeye başlar. Yani, yasal son ödeme gününden sonraki birinci gün dahi faiz hesaplamasına dâhildir. Bu tür borçlarda herhangi bir "hoşgörü süresi" söz konusu değildir.

Özel Hukuk Sözleşmelerinde (Ticarî ve Bireysel): Borçlar Hukuku ve Ticaret Hukuku çerçevesinde, faizin uygulanmaya başlaması için borçlunun temerrüde düşmesi gerekir. Temerrüt, genellikle vade tarihinin dolmasıyla kendiliğinden gerçekleşir. Ancak, taraflar sözleşmede farklı bir süre (örneğin, 7 günlük ek ödeme süresi) belirleyebilir. Sözleşmede özel bir hüküm yoksa, yasal vade dolduğu an faiz işlemeye başlar.

Bu durum, borçlunun ödemeyi 1 gün dahi geciktirmesinin, o 1 günlük faiz yükümlülüğünü doğuracağı anlamına gelir.

GECİKME FAİZİ ORANLARINDA SON DURUM

Gecikme faiz oranları, genellikle ekonomik koşullara ve Merkez Bankası politikalarına paralel olarak, Cumhurbaşkanlığı Kararlarıyla güncellenir. Kamu alacaklarında uygulanan oranlar, son dönemde yapılan düzenlemelerle dikkat çekici bir artış göstermiştir.

6183 sayılı Kanun'a göre belirlenen bu aylık yüzde 4,50 oranı, aynı zamanda Vergi Usul Kanunu kapsamındaki Gecikme Faizi ve Pişmanlık Zammı oranını da belirlemektedir. Bu, kamuya olan yükümlülüklerdeki maliyetin bütüncül bir artışı demektir.

GECİKME FAİZİ HESAPLAMA FORMÜLÜ

Gecikme faizinin hesaplanma mantığı basittir, ancak oranın günlük esasa göre işlediği unutulmamalıdır. Kamu alacaklarında temel formül şöyledir:
Gecikme faiz tutarı 1=  Gecikme zammı oran (günlük x geciken gün sayısı x gecikme)

ÖRNEK SENARYO İLE DETAYLI HESAPLAMA

Varsayalım ki, vadesi 15 Eylül olan 200.000 TL’lik bir vergi borcu, 15 Kasım’da (2 ay sonra) ödeniyor. Bu durumda gecikme faizinin iki ayrı dönem oranına göre hesaplanması gerekir. Ancak basitlik açısından, borcun 21 Mayıs 2024 sonrası bir dönemde (örneğin aylık yüzde 4,50 oranının uygulandığı varsayımıyla) 2 ay (60 gün) geciktiğini ele alalım:

Aylık Gecikme Zammı Oranı: yüzde 4,50 (0,045)

Gecikme Süresi: 2 ay

Geciken Borç Tutarı: 200.000 TL
Gecikme Faiz tutar2 = borç tutarı X aylık oran X ay sayısı
Gecikme faiz tutar= 200.000 X 0,045 X 2= 18.000 TL