Sayıştay’dan ESHOT’a uyarı: Mali yapı sürdürülemez hale geldi

Denetim raporunda, kurumun mali dengesinin akaryakıt ve personel giderlerinin yüksekliği, ücretsiz taşımalar ve yaşlanan otobüs filosu nedeniyle hızla bozulduğu belirtildi. 2019-2024 yılları arasında İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından ESHOT’a 12 milyar 102 milyon TL kaynak aktarıldı. Buna rağmen faaliyet gelirlerinin yalnızca akaryakıt ve personel giderlerini karşılamaya yettiği vurgulandı. Sayıştay, mevcut gidişatın sürmesi halinde ESHOT’un belediye desteği olmadan faaliyetlerini sürdüremeyeceğini belirterek, “Kurumun mali yapısının sürdürülebilirliği risk altındadır. Yapısal düzenlemelere gidilmezse hizmetlerde aksama riski doğabilir” ifadelerine yer verdi.

OTOBÜS FİLOSU ESKİ, BAKIM MALİYETLERİ YÜKSEK

Rapora göre 2024 yılında ortalama bir yolcu taşıma maliyeti 37,49 TL olurken, ortalama bilet geliri yalnızca 6,87 TL seviyesinde kaldı. ESHOT filosunun yaş ortalaması 11,09. 2019’da araç başına yıllık bakım gideri 38 bin TL iken, 2024’te bu rakam 650 bin TL’yi aştı. 2019-2024 arasında personel giderleri 9,83 kat, toplam gelirler ise 6,98 kat arttı. Personel harcamaları toplam bütçenin yüzde 49’unu aşarak yasal sınırı geçti. Sayıştay, yeni personel alımı için Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan izin alınması gerektiğini belirtti. 2024 yılında taşınan yolcuların yüzde 22,57’si ücretsiz taşındı. 2019-2024 yılları arasında bu uygulama nedeniyle toplam 1,7 milyar TL gelir kaybı oluştu.

YENİ HATLAR ZARAR GETİRDİ

6360 sayılı yasa ile hizmet alanı genişleyen ESHOT’a genel bütçeden yeterli finansman sağlanmadı. Nüfus yoğunluğu düşük bölgelerdeki hatlarda zarar arttı. İzmir ulaşımında merkezi bir planlama eksikliğine dikkat çekilen raporda, ESHOT’un kent içi yolcuların yüzde 46’sını taşımasına rağmen ulaşım gelirlerinden yalnızca yüzde 41 pay aldığı belirtildi.

PERSONEL ŞİRKETLERİ VE İZİN SORUNU

Denetçiler, ESHOT’un İZELMAN ve İZENERJİ’ye uzun süre hakediş ödemediğini, işçilerin maaşlarının belediyeden aktarılan kaynaklarla ödendiğini ve SGK ile vergi yükümlülüklerinde aksaklıklar yaşandığını tespit etti. Ayrıca 92 işçinin 100-150 gün, 13 işçinin 150-200 gün arası kullanılmamış yıllık izni bulunduğu, bunun emeklilik döneminde kuruma ek maliyet oluşturacağı ifade edildi. Raporda, “Kurumsal reform, mali disiplin ve gelir politikalarında köklü değişiklik yapılmadığı sürece kurumun hizmetlerini sürdürmesi tehlikeye girebilir” uyarısı yer aldı.