Çarpıcı rapor: Hapishanelerde binlerce başvuruya yanıt yok

Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST), 2024 İzleme Kurulları Raporunu kamuoyuyla paylaştı. Raporda, 2024 yılı boyunca hapishanelerde yaşanan insan hakları ihlallerine ilişkin yapılan başvurular ve bu başvurulara yetkili kurumlar tarafından verilen yanıtlar mercek altına alındı. CİSST, ortaya çıkan tablonun izleme ve denetim mekanizmalarının ciddi biçimde yetersiz olduğunu gösterdiğini vurguladı.

Rapora göre, 2024 yılında CİSST tarafından insan hakları kurumlarına yapılan başvuru sayısı, 2023’e kıyasla artış gösterdi. Ekonomik kriz ve mektup gönderim ücretlerindeki artış, mahpusların yazılı başvurularını zorlaştırsa da mahpuslar ve yakınları danışma hattı aracılığıyla başvurularını sürdürdü. CİSST, yıl boyunca hapishanelerdeki hak ihlallerinin incelenmesi ve giderilmesi amacıyla izleme yetkisine sahip kurumlara düzenli başvurular yaptı.

BAŞVURULAR YANITSIZ, İHLALLER GÖRÜNMEZ

Yapılan değerlendirmede, Türkiye’de hapishaneleri izleme yetkisi bulunan kurumlardan yalnızca İl/İlçe İnsan Hakları Kurulları ile Cezaevi İzleme Kurulları’nın, sınırlı da olsa izleme faaliyeti yürüttüğü tespit edildi. CİSST’in başvuruları sonucunda bu kurullar tarafından toplam 58 yerinde ziyaret gerçekleştirildi. Ancak bu sayı, başvuru yoğunluğu ve hapishanelerdeki yapısal sorunların boyutuyla karşılaştırıldığında oldukça düşük kaldı. Cezaevi İzleme Kurulları yalnızca 3 ihlal, İl/İlçe İnsan Hakları Kurulları ise 6 ihlal ve 14 kısmen ihlal tespiti yaptı. Raporda, diğer yetkili kurumların bireysel başvurular üzerinden herhangi bir izleme ya da değerlendirme yapmadığına dikkat çekildi. Meclis İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na iletilen 745 başvurunun hiçbirine yanıt verilmediği, Adalet Bakanlığı’na yapılan 540 başvurunun ise içerikli bir yanıt almadan sonuçsuz kaldığı belirtildi. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün ise 794 başvurudan yalnızca 7’sine yanıt verdiği ifade edildi. Bu yanıtların büyük bölümünün, somut inceleme içermeyen ve mevzuat tekrarından ibaret standart metinler olduğu kaydedildi.

DENETİM MEKANİZMALARI KAĞIT ÜZERİNDE

CİSST, 2024 yılı boyunca yapılan 4 bin 466 başvurudan yalnızca 414’üne yanıt verilmiş olmasının, yaklaşık yüzde 9’luk son derece düşük bir yanıt oranına işaret ettiğini belirtti. Bu durumun, başvuru mekanizmalarının kâğıt üzerinde erişilebilir olsa da pratikte etkili bir denetim ve değerlendirme işlevi üstlenmediğini ortaya koyduğu vurgulandı. Raporda ayrıca, sivil toplum örgütlerinin uzun süredir hapishanelerde hak temelli izleme yapamamasının, resmî kurulların sorumluluğunu daha da artırdığına dikkat çekildi. Ancak bu kurumların başvuru ve sonuçlara ilişkin verileri kamuoyuyla paylaşmamasının, şeffaf ve kapsamlı bir değerlendirme yapılmasını zorlaştırdığı ifade edildi. CİSST, tüm sınırlılıklara rağmen hazırlanan bu raporun, yetkili kurumların tutumlarını görünür kılmayı ve hapishanelerdeki insan hakları ihlallerine ilişkin denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi gerekliliğini ortaya koymayı amaçladığını belirtti.