İran Devrimi

Bugün sizlere komşumuz İran’da gerçekleşen Humeyni devriminden bahsedeceğim. İran Devrimi veya İslam Devrimi, 1979 yılında İran’ın Muhammed Rıza Pehlevi liderliğindeki bir monarşiden, Ayetullah Ruhullah Humeyni yönetiminde İslam hukuku ve Şiî mezhebi görüşlerini esas alan İslam Cumhuriyeti kurulmasına dönüşen popüler hareketin adıdır. Devrimin nedenleri arasında Şah yönetiminin halktan destek görmemesi ve son zamanlarda Şah’ın özellikle Amerikalı yetkililerle fazlaca içli dışlı olması sayılabilir. Aslında güç düşüncesi ve Cumhuriyet isteyen Mollalar tarafından güce kavuşmak için Devrim isteği eski zamanlardan beri sürüyordu. Ancak kısa süren ikinci monarşi döneminin ardından Tebriz’den gelen Settar Han ve Bagir Han komutasındaki Kuvayı millî Tahranı ele geçirdikten sonra Cumhuriyet yanlısı mollalar yargılanmış, Şeyh Fazlullah Nuri idam edilmiş ve Devrimciler böylece bastırılmışlardı. bu baskı şiddetli bir şekilde Rıza şah döneminde de sürmüş oğlunun döneminde ise daha serbest kalmışlardı. 1902 doğumlu Ayetullah Ruhullah Humeyni, özellikle Ak Devrim’in ardından kadınlara oy hakkı verilmesiyle beraber ülke içindeki Batı nüfuzunu bahane ederek, Şah’ın politikalarına açıkça karşı çıktı ve İslam’ın uzlaşmaz bir şekilde devlet politikası olması gerektiğini belirtti. 1960’larda sürgüne gönderilen İmam Humeyni önce Türkiye’de, sonra Irak’ta kaldı. 1978’de Saddam Hüseyin Humeyni’yi Irak’tan kovunca ABD tekeliyetinden çekinen Fransa ona sahip çıktı. Ali Şeriati, devrimin ana felsefecisi olarak kabul edilen ve İslami Marksizm tarzı düşünceler yürütmesiyle ünlenen yazar. İran’ın devrimden önceki resmî bayrağı. Ortasında yer alan amblem (Aslan ve Güneş), tarihi öneme sahip 2.500 yıllık İran/Pers İmparatorluğu’nun simgesidir. İran’ın devrimden sonraki bayrağı. İmam Humeyni’nin emriyle şahlığın simgesi olan amblem kaldırılmış ve “Allah” yazısı amblem şekline getirilmiş, ayrıca devrimin zafere ulaşmasının tarihi olan, İran takvimine göre 22 Bahman’ı  (11 Şubat) simgeleyen 22 kez “Allah-u Ekber” yazısı bayrağa ilave edilmiştir.
Humeyni devrimden önce Paris’te kaldı. 1 Şubat 1979’da İran’a milyonların katıldığı bir karşılamayla dönen Ayetullah Humeyni, Devlet Başkanlığına getirildi ve ömür boyu devletin dini ve siyasi lideri olarak kaldı. Devrim sırasında ilk önce liberal, sol ve Dindar gruplar Şah’ı devirmek için birleşmiş, Şah’ın devrilmesinden sonra ise iktidara yükselen Ayetullah Humeyni, muhalif liderleri ve grupları sindirmiştir. Devrimin oluşum sürecinde rantiyeci devlet modelinin petrol krizleri sonucunda çökmesi etkili olmuştur. Muhammed Rıza Şah’ın İranın gereksinimleriyle örtüşmeyen tarım politikaları kırsaldan Tahran’a göçü hızlandırmış ve büyük kentlerde İslam’a yönelen bir sınıf yaratmıştır. İran Devrimi’nin oluşumunda Amerika’nın İnsan Hakları Politikası ivmeyi arttırıcı bir rol oynamıştır. Aydınlar yayınladıkları açık mektuplarla demokratikleşme isteklerini belirtirken, ABD’nin de bu süreçte Şah’a baskı yapacağını düşünmekteydiler. Devrim sürecinde farklı gruplar şahı devirme amacıyla birleşmiş, İslamcılar bu süreç içinde güçlenerek İslam Devrimi ve Demokrasi sloganıyla solcu, muhafazakâr, aydın grup ve halkı birleştirerek zafere ulaştıkları diğer grupları saf dışı bırakarak sonunda İran’daki Monarşi’yi İslam Cumhuriyeti’ne dönüştürmüşlerdir. Devrim sonucunda İran bayrağından değişmeler olmuş eski Şah yönetimini ve Monarşi’yi simgeleyen Aslan ve Güneş amblemi kaldırılmış, yerine İslam Cumhuriyeti amblemi olan “Allah” yazısının logo şekli konmuş ve çeşitli itirazlara neden olmuş ancak varlığını günümüze kadar sürdürmüştür. Devrim zafere ulaştığında 5 yaşında küçük bir kız olan Marjane Satrapi kendi yaşadıklarını kitabının ardından Persepolis (film) adlı animasyon filmi olarak beyaz perdeye taşımış ve dünya çapında geniş yankıya neden olmuş Canes Film festivalinde Jüri özel ödülüne layık görülmüştür.
Şah Rıza Pehlevi 1924’te cumhuriyet kurma girişimi başarısız olunca Pehlevi Hanedanı önderliğinde saltanat rejimi kurarak İran’ı tekrar yapılandırıp modernize etmeye başlamıştır. Yaptığı reformlar özellikle eğitimin medrese eğitiminden okula çevrilmesi, üniversiteler kurması ve kılık kıyafet reformu idi. Bu yenilik hareketleri mollaların tepkisini çekmiş, çocukların okula gönderilmemesi ve kadınların evden çıkmamaları gerektiğini vurgulayan vaazlarda bulunmuşlardı. Devrimle birlikte İran’a dönen, sürgündeki Ruhullah Humeyni. 1979 kışında çarpışan silahlı devrimciler. Hümafer denen İran dışında ileri düzey eğitim almış Hava kuvvetleri pilotları devrime sol kanattan katılıp silah depolarının kapısını devrimcilere açtı böylece devrimciler silahlandı. Ancak Hümaferlerin çoğu devrimden sonra özellikle Sadık Halhali’nin başkanı olduğu İslam Devrimi Mahkemesinde idama mahkûm edilmiştir. 4 Ocak 1979-11 Şubat 1979 tarihleri arasında başbakanlık görevinde bulunan Musaddik yanlısı Shapour Bakhtiar, 1991’de Paris’te evini koruyan üç silahlı korumaya rağmen üç saldırgan tarafından sekreteriyle birlikte öldürülmüş, saldırganlardan biri isviçre polisi tarafından yakalanmış ve Fransa’ya iade edilmiştir. İslam Cumhuriyeti İstihbarat Bakanlığına mensup olduğu 1994’te mahkemede itiraf eden katil, hâlen hapiste bulunmaktadır.

 

İran Devrimi