Tarih kurtarılmayı bekliyor

ANIL YIKGEÇ

Basmane son günlerde Suriye’de savaştan kaçan insanlar aracılığıyla anılsa da tarihe tanıklık eden sokak ve binalarıyla her zaman İzmir’in gözbebeği olmuştur. Her sokağı ayrı bir hikayeyi anlatır, her ev ayrı ünlü bir ismi ağırlamıştır. Bu evlerden bir tanesi de Mustafa Kemal Atatürk’ün eşi Latife Uşşaki’nin doğduğu ve yaşadığı evdir. Daha sonra Yeni Sadık Bey Oteli olarak işletilen otel, şimdilerde restore edilmeyi bekliyor.

BUGÜNKÜ YENİ SADIK BEY OTELİ AİLENİN İLK EVİ

Latife Uşşaki’nin Uşak kökenli ailesi, orada ‘Helvacızade’ ismiyle bilinirken, İzmir'e göçünce de ‘Uşakizade’ olarak anılmıştır. Uşakizade Ailesi, 19. yüzyılın ortasında Uşak’tan İzmir’e göç etmişler. Basmane Garı’nın inşaasıyla beraber hem yolcu hem de yük taşımacılığında hareket olmaya başlamıştır. Çevrede otel ihtiyacı baş gösterince eski İzmir evleri otele dönüştürülmüştür. Şimdiki Oteller Sokağı’ndaki birçok otelde bu şekilde ortaya çıkmıştır. Uşak’tan gelen ‘Helvacızadeler’in reisi yani Sadık Bey’in babası, Latife Hanım’ın dedesi Hacı Ali Efendi bu binayı 19. yüzyılın ortasında, 1850’li yıllarda satın almıştır. Basmane’deki bu ev,  Uşakizadelerin İzmir’de satın aldıkları ve kullandıkları ilk bina olmuştur. Buraya taşındıktan sonra aile, kervancılık işine girmiştir. Latife Hanım bazı kaynaklar 1898 bazı kaynaklar 1899 yıllarında İzmir’de bu binada dünyaya gelmiştir. İlkokul yıllarını yaklaşık 11-12 yaşlarına kadar bu evde yaşamıştır. Latife Hanım’ın bu evde yaşadığı bilinse de burada doğduğu pek bilinmemektedir. Aile, şimdi 200 yaşında olan kışlık köşk olarak kullandıkları bu evi her zaman uğurlu saymıştır. Ev, 19.yüzyıl sonlarında 20.yüzyıl başlarında Yeni Sadık Bey Oteli’ne dönüştürülmüştür. O zamanlarda epey popüler olmuş ve ses getirmiştir. 1930’lu yıllardaki gezi rehberinde otel yer alıyor ve oda fiyatları bile bellidir. Ailenin Göztepe’deki evleri ise daha sonra inşa edilmiş ve orası onların yazlık köşkü olmuştur. Aile mensupları arasında, İzmir tarihi için çok önemli isimler bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi ilk büyük Türk romanı olarak kabul görmüş Aşk-ı Memnu'nun yazarı Halit Ziya Uşaklıgil’dir. Latife Hanım’ın babası Muammer Bey aynı zamanda İzmir Belediye Başkanlığı yapmış bir insandır.

BÖLGENİN TARİHİNİ YANSITIYOR

Konak Belediyesi, geçtiğimiz aylarda binaya ailenin anısını yaşatmak için ‘Latife Hanım burada yaşadı’ tabelası astı. Aslında otel olarak tasarlanmamış olan binanın şu an bulunduğu yer, eski İzmir mimarisini yansıtan bir bölgedir. Hala ailenin mülkiyetinde olan binanın restore edilip Latife Hanım’ın anısının yaşatılması ve buranın müze haline getirilmesi İzmir’in tarihi için çok anlamlı olur. Basmane’de Uşakizadeler dışında başka önemli isimlerde yaşamıştır. Yeni Sadık Bey Oteli’nin hemen karşısında 1297 sokak eski adı Cuma Tekkesi olarak geçer. Orada da Şeyh Bedrettin Türbesi vardır. Onun hemen karşısında çıkmaz sokakta 17 numarada ünlü bestekarımız Rakım Erkutlu yaşamıştır. Orada bestelerini yapmış ve hayatının son günlerini o evde geçirmiştir. Bu mahallenin eski adı Fettah Mahallesidir. Bu mahallelerde birçok tarihi han ve cami vardır. Tarihi ve mimari açıdan çok zengin bu bölgenin bir an önce kıymetinin anlaşılıp ayağa kaldırılması en büyük temennimizdir.

Latife Hanım’ın hayatı

Latife Uşşaki, 17 Haziran 1898 yılında İzmir'de doğdu. İzmir’in tanınmış Uşakizade Ailesi’ne mensuptur. Uşakizade Köşkü'nün bahçesinde bulunan ‘Camlı Köşk’te ilkokulu, İstanbul Arnavutköy Amerikan Kolejinde ortaokulu ve liseyi okudu. Paris'te Sorbonne Üniversitesi’nde siyaset ve hukuk okudu, Londra'da dil öğrenimi gördü. İngilizce, Fransızca, İspanyolca ve Almanca biliyordu. Sakarya Harbi'nin kazanılması üzerine, 3. sınıfta üniversite eğitimini yarıda bırakarak, Gazi Mustafa Kemal Paşa ve ordusunu karşılamaya İzmir'e döndü.

EVLERİ KARAGAH OLDU

9 Eylül 1922'de, Türk ordusunun İzmir'e girişinin ardından, Başkumandana güvenli bir karargâh arayışındaki kurmayları, Gazi Mustafa Kemal Paşa'yı Göztepe'deki Uşakizade ailesinin köşküne götürdüler. Ailesi yurtdışında olan ve köşkte babaannesiyle birlikte kalan Latife Uşşaklı 14 Eylül'den itibaren Gazi Mustafa Kemal Paşa'yı köşkte ağırladı. 16 gün süren ve 30 Eylül 1922 tarihinde sona eren bu misafirlikte köşk, "Mudanya Ateşkes Antlaşması" çalışmalarına sahne oldu. 17 Aralık 1922 tarihinde, Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın annesi Zübeyde Hanım, sağlık sorunları nedeniyle ve Latife Hanım'ı da görmek amacıyla İzmir'e gitti. Gazi ile Latife Hanım, 29 Ocak 1923 tarihinde, Muammer Bey’in Göztepe'deki Uşakizade Köşkü'nde dini nikâhla evlendiler. Nikâh bazı yönlerden dönemin âdetlerine uymuyordu. Yaygın uygulamada kadınlar dini nikâhta yer almazken, Latife Hanım dini nikahta bulundu. Bu nikahta yaşanan ilkler, sekiz ay sonra Merkez Kadısı Hüseyin oğlu Ömer Fevzi tarafından belge haline getirilmiş ve tasdik edilmiştir.

TBMM’YE GİREN İLK TÜRK KADINI

Yeni devletin başkenti Ankara’ya gelerek Çankaya’da ilk Cumhurbaşkanlığı köşkü olarak kullanılan Kuleli Köşk (günümüzde Atatürk Müzesi olarak kullanılan bugünkü adıyla Eski Köşk)’te yaşadı. Eşinin isteği üzerine TBMM’deki oturumları izlemeye giden Latife Hanım, TBMM'ye giren ilk Türk kadını oldu. Pek çok yurt gezisinde eşine eşlik etti. Gazi Mustafa Kemal Paşa ile Latife Hanım’ın evliliği, 5 Ağustos 1925 günü sona erdi. Boşanma haberi, 12 Ağustos 1925 günü hükümet bildirisi ile duyuruldu.

Ölümüne kadar iki yıl yurt dışında ve 48 yıl İstanbul'da yaşayan Latife Uşşaklı evliliği ve eşi hakkında konuşmayı ya da yazmayı kesinlikle kabul etmedi, ikinci kuşak yakınlarına da aynı yönde vasiyette bulundu. 12 Temmuz 1975 tarihinde İstanbul'da 76 yaşındayken göğüs kanserinden hayatını kaybetti. Latife Uşşaklı'nin anıları ve sakladığı kıymetli belgeler Türk Tarih Kurumu'nda saklanmaktadır.