Tenya veya Şerit Enfeksiyonu

Son zamanlarda “Tedavi Hekimliğinin” özelliklede küçük cerrahi ve estetik branşların daha çok para kazandırması paralelinde bu branşlara yönelimi arttırdı. Halkın temel ve toplum Hekimliği sorunları geri plana atılmaya başladı. Neredeyse yeni açılan birçok Tıp Fakültesinde “Temel Mikrobiyoloji ve Parazitoloji Eğitimi” geri plana atılmış durumdadır. Halk sağlığı sorunlarından önemli bir paraziter enfeksiyonda TENYA dediğimiz şerit biçimindeki parazitin yaptığı enfeksiyon(Enfestasyon)dur.

Tenya veya halk arasında bilinen ismi ile “Abdest Bozan ya da şerit” en eski çağlardan beri bilinen bir asalaktır. Oluşturduğu hastalığa “Tenyazis” denir. Yassı solucanlardan olup üç kısımdan oluşur. Bunlar BAŞ, BOYUN VE HALKALARDIR. Baş kısmında bağırsağa tutunmak için çekmen ve çengel gibi kısımları vardır. Tenyalar hermafrot (Erkek ve dişileri aynı canlıda olma, erdişilik hali) olup omurgasızdırlar. Halkalar başa yaklaştıkça kalınlaşır. Uzaklaştıkça incelip uzar. Yumurtalar da bu halkalarda bulunur. Sığır Tenyası (Tenya Saginata), Domuz Tenyası (Tenya Solium) ve Balık Tenyası (diphyllobothrium latum) en çok bilinen tenyalardır. Dünya’da ve Türkiye’de en çok bulunan tenya çeşidi Sığır Tenyası (Tenya Saginata) olup en sık pişmemiş sığır eti yemekle bulaşır. Biz burada Sığır Tenyasından bahsedip, bu karmaşık konuyu basitçe sorulu yanıtlı şekilde anlatmaya çalışacağız.

Sığır Tenyasının yaşam döngüsü ve yapısı:

Özellikle sığırın baş ve kalp kaslarında olmak üzere çiğ (pişmemiş veya en az eksi on derecede beş gün buzdolabında saklanmamış) sığır eti yiyen kişilerin, parazitin buradaki keseli kurtçuklar başta olmak üzere larvalarını ağızdan alması ile insana bulaş olur. Bu larvalar midede etin sindirimi ile açılıp, ince bağırsağa gelip orada tutunurlar. Ortalama bir buçuk üç ayda erişkin şekle dönüşürler. Genellikle tek olarak bazen birden fazla bulunurlar. Boyları 5-10 metre bazen 25 metreye ulaşabilir. Bu boya ulaşan Sığır Tenyasının halkası 1000-2000 arasındadır. Halkalar kişinin aktivasyonuna göre gün boyunca makattan dökülür. Bu sürüklenen gebe halkalar (Şerit veya halk arasında “abdest bozan”) binlerce yumurtaları oluşturur. Genellikle kişi bu durumdan yakındığı ve sıkıntı oluşturduğu için doktora başvurur. Çevreye saçılan bu halkalar toprakta uzun zaman (günlerce, haftalarca) kalır. Çayır ve meralardaki otlarla beslenen sığırlar tarafından yutulur. Yutulan bu yumurtalar sığırın onikiparmak bağırsağında açılır. Yumurtadan çıkan embriyonlar bağırsak duvarına yapışıp, kan dolaşımı ile dolaşarak 70 günde olgun keseli kurtçuğa dönüşür.

Tenyazis’in Bulguları:

Tüm parazit enfeksiyonlarında olduğu gibi karın ağrısı (genellikle açlık esnasında), aralıklı ishal ve kabızlık, salya akması, yastık ıslatma, diş gıcırdatması, sinirlilik, sıkıntı, hayal görmeler, kaşıntı ve yukarıda da bahsettiğim gibi hareket anında şerit düşürme önde gelen bulgulardır. Bazen apandisit ve bağırsak tıkanıklığı oluşabilir.

Tenyazis tanısı:

Yukarıdaki bulgulardan yola çıkarak dışkının parazitolojik (Dışkıda ve makat çevresinde halkaların gözle görülmesi ve/veya mikroskop ide yumurtaların görülmesi) incelenmesi bizi tanıya götürür. Bazen hastalar şeridin burundan ve ağızdan çıktığını ifade ederler. Kanda oluşan alerjiye bağlı olarak eozinofili saptanır. İleri teknikler de örneğin seroloji, lâteks aglütinasyon, indirekt aglütinasyon ve Elisa yöntemleri tanıya yardımcıdır.

Tenyazis’i nasıl tedavi edelim?

Niklozamid (Ülkemizde Tenyalizin ve Yomesan şeklinde çiğneme tabletleri vardır) erişkinlerde 500 mg.lık tabletlerinden bir defada 4 tablet çiğnenerek alınır. Alınmadan önce bağırsağın bir müshil ile boşaltılmasında yarar vardır. Çocuklarda 6-12 yaş 3 tablet, 2-6 yaş 2 tablet, 2 yaş altı tek tablet yeterlidir, ülkemizde bulunan yegâne tenya ilacıdır. Diğer ilaçlar Praziguantel, Diklorofen, Albendazol, Atebrin ve Paramomisindir. Tedaviyi (her zaman tüm parazit tedavilerinde olduğu gibi aile fertlerini tarayarak veya onlarda da var kabul ederek) yakınlarına da yapmakta yarar vardır.

Nasıl Korunacağız?

Yine tekrarlamadan edemeyeceğiz; Koruyucu Hekimlik ve sağlık alt yapısının üst düzeye çıkarılması, kanalizasyon ve şehir su şebekesinin sağlıklı olması, çiğ etlerin (Çiğ köfte, salam sucuk v.b.) pişirilmeden yenmemesi veya en az eksi 10 derecede beş gün dondurucuda kalıp öyle yenmesini sağlamak gerekir. El yıkama ve tuvalet eğitimini yaygınlaştırıp, ana okuldan başlayıp tüm okullarda pekiştirmek hedefimiz olmalıdır. Burada yine bahsetmeden geçemeyeceğim 224 sayılı Sağlığın Sosyalizasyonu Yasasını günün koşullarına göre yeniden düzenleyip, koruyucu Hekimliği ön plana alan bir yapılanmaya biran önce geçmek gerekir. Pek diyeceksiniz bu olanaklımı? Umudu kesmemek direnmek her zaman doğrulardan ve bilimsel gerçeklerden yana olmak ilkemiz olmalıdır diyerek burada noktayı koyuyorum.

Sonuç ve Yorum:

Ülkemizde en çok görülen parazitlerden biri olan “Sığır Tenyası” ve onun yaptığı enfeksiyonlardan korunmanın yolu yaygın sağlık eğitimi, sağlık alt yapısının düzgünlüğü ve Koruyucu Hekimlik uygulamalarının ön plana çıkarılmasıdır.

Tenya veya Şerit Enfeksiyonu