Akran Zorbalığı nedir? Nelere sebep olabilir?

Çocukluk ve ergenlik dönemi, bireyin kimliğini, benlik algısını ve dünyayla kurduğu ilişkiyi şekillendirdiği son derece hassas dönemlerdir. Bu dönemde yaşanan her deneyim, çocuğun ruhsal gelişiminde derin izler bırakabilir. Akran zorbalığı ise çoğu zaman “çocuklar arasında olur böyle şeyler” diyerek küçümsenen, ancak etkileri yıllar boyu sürebilen ciddi bir ruhsal travmadır. Günümüzde okuldan kaçınma, sosyal kaygı, içe çekilme ve hatta depresyon gibi pek çok sorunun temelinde akran zorbalığı deneyimi yer almaktadır.

Akran Zorbalığı Nedir?

Akran zorbalığı; bir çocuğun ya da ergenin, kendisiyle benzer yaş grubunda olan başka bir çocuk ya da çocuklar tarafından kasıtlı, tekrarlayıcı ve güç dengesizliği içeren davranışlara maruz kalmasıdır. Bu davranışlar fiziksel olabileceği gibi, sözel, duygusal, sosyal ya da dijital ortamda da gerçekleşebilir.

Akran zorbalığı yalnızca fiziksel şiddetle sınırlı değildir. Alay edilmek, lakap takılmak, dışlanmak, küçük düşürülmek, dedikoduya maruz kalmak, sosyal gruplardan bilinçli olarak uzak tutulmak ya da sosyal medya üzerinden aşağılanmak da zorbalığın önemli ve çoğu zaman daha yıkıcı biçimleridir. Çünkü bu tür zorbalıklar görünmezdir; yetişkinler tarafından fark edilmesi daha zordur ve çocuk çoğu zaman yaşadıklarını içine atar.

“Bu Sadece Çocuklar Arasında” Demek Neden Yanlıştır?

Akran zorbalığı, çocuklar arasında yaşanan sıradan bir çatışma değildir. Burada eşitlik yoktur; bir taraf sistematik olarak zarar görürken diğer taraf güç kazanır. Zorbalığa maruz kalan çocuk, zamanla kendisini değersiz, yetersiz ve yalnız hissetmeye başlayabilir. Bu durum çocuğun özgüvenini zedeler, benlik algısını bozar ve dünyayı “tehlikeli bir yer” olarak algılamasına neden olabilir.

Uzun vadede akran zorbalığına maruz kalan çocuklarda;

•             Kaygı bozuklukları

•             Sosyal kaygı

•             Depresif belirtiler

•             Akademik başarıda düşüş

•             Okul fobisi

•             Psikosomatik yakınmalar (karın ağrısı, baş ağrısı gibi)

•             İlişki kurma güçlükleri

gibi pek çok ruhsal sorun görülebilmektedir.

Aileler Akran Zorbalığını Nasıl Fark Edebilir?

Çocuklar çoğu zaman yaşadıkları zorbalığı doğrudan anlatmazlar. Utanabilirler, suçluluk hissedebilirler ya da ailelerini üzmekten korkabilirler. Bu nedenle ailelerin davranış değişikliklerine karşı dikkatli ve duyarlı olmaları büyük önem taşır.

Akran zorbalığına maruz kalan çocuklarda sıkça görülen bazı işaretler şunlardır:

•             Okula gitmek istememe, sabahları yoğun isteksizlik

•             Okul günlerinde mide bulantısı, karın ağrısı, baş ağrısı gibi fiziksel yakınmalar

•             Daha içe kapanık, sessiz ya da huzursuz bir ruh hali

•             Daha önce keyif aldığı aktivitelerden uzaklaşma

•             Sosyal ortamlardan kaçınma

•             Ani öfke patlamaları ya da ağlama nöbetleri

•             Uyku ve iştah düzeninde değişiklikler

Bu belirtiler “geçici bir dönem” olarak görülmemeli; çocuğun ruhsal dünyasında neler olup bittiği merak edilmelidir.

Aileler Ne Yapabilir? Nasıl Bilinçlenebilir?

Akran zorbalığıyla mücadelede en önemli adım, çocuğun yalnız olmadığını hissetmesidir. Aileler öğüt veren, yargılayan ya da küçümseyen bir tutumdan ziyade; dinleyen, anlayan ve duyguyu kabul eden bir yaklaşım sergilemelidir.

•             “Sen de biraz alıngansın” demek yerine, “Bunun seni ne kadar incittiğini anlıyorum” demek

•             “Görmezden gel” demek yerine, “Bu yaşadıklarınla ilgili ne yapabileceğimizi birlikte düşünelim” demek

•             Çocuğu suçlamak yerine, sorumluluğu zorbalığa yüklemek

çocuğun kendini güvende hissetmesini sağlar.

Ayrıca ailelerin okul ile iş birliği içinde olması, öğretmenleri ve okul rehberlik servislerini bilgilendirmesi, zorbalığın normalleştirilmesine izin vermemesi son derece önemlidir.

Akran Zorbalığı Sonrası Kaygı ve Sosyal Kaygı

Zorbalığa maruz kalan çocuklar için okul artık yalnızca bir eğitim alanı değil, tehdit içeren bir ortam haline gelebilir. Bu da zamanla genellenmiş kaygıya ve özellikle sosyal kaygıya zemin hazırlar. Çocuk, başkalarının yanında hata yapmaktan, eleştirilmekten ya da yeniden incinmekten korkmaya başlar.

Sosyal kaygı yaşayan çocuk;

•             Sınıf içinde söz almaktan kaçınabilir

•             Grup çalışmalarında geri planda kalabilir

•             Arkadaşlık kurmakta zorlanabilir

•             Kalabalık ortamlarda yoğun gerginlik yaşayabilir

Bu belirtiler görmezden gelindiğinde, çocuğun sosyal gelişimi ve akademik hayatı ciddi şekilde etkilenebilir.

Psikolojik Destek Ne Zaman Başlamalıdır?

Ailelerin en sık sorduğu sorulardan biri şudur: “Ne zaman bir uzmana başvurmalıyız?” Burada önemli olan belirtilerin süresi, şiddeti ve çocuğun günlük işlevselliğini ne kadar etkilediğidir.

Psikolojik destek almak için aşağıdaki durumlar özellikle önemlidir:

•             Çocuğun yaklaşık iki hafta veya daha uzun süre boyunca okula gitmekte ciddi zorlanma yaşaması, okula gitmek istememesi

•             Okul dışında da sosyal ortamlardan kaçınması, arkadaşlarıyla görüşmek istememesi

•             Daha önce keyifle yaptığı aktivitelerde belirgin isteksizlik

•             Akranlarıyla ilişki kurmakta belirgin güçlük yaşaması

•             Sürekli kaygılı, huzursuz ya da gergin bir ruh hali içinde olması

•             Kendisiyle ilgili olumsuz düşüncelerinin artması (“Ben sevilmiyorum”, “Benimle dalga geçiyorlar çünkü yetersizim” gibi)

•             Uyku sorunları, kabuslar ya da bedensel yakınmaların artması

Bu belirtiler, çocuğun artık yaşadıklarını tek başına düzenleyemediğinin ve profesyonel desteğe ihtiyaç duyduğunun önemli işaretleridir.

Son Söz

Akran zorbalığı, yalnızca çocukluk döneminde yaşanıp biten bir mesele değildir; doğru ele alınmadığında yetişkinlikteki ilişkileri, özgüveni ve ruh sağlığını da etkileyebilir. Bu nedenle erken fark etmek, ciddiye almak ve gerekli önlemleri almak büyük önem taşır.

Unutulmamalıdır ki; bir çocuğun yaşadığı zorbalığı fark eden, onu anlayan ve yanında duran bir yetişkin, o çocuğun hayatında iyileştirici bir dönüm noktası olabilir. Akran zorbalığıyla mücadelede en güçlü araç; bilinçli aileler, duyarlı okullar ve zamanında alınan psikolojik destektir.

Akran Zorbalığı nedir? Nelere sebep olabilir?